67
درآمدي بر تفسير جامع روايي

كس به پايه آنان نمى‏رسد .
با عنايت به آنچه بيان شد ، به طور خلاصه مى‏توان گفت : ذكر در آيه(فَسَْلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ)
چه به معناى «آگاهى» و چه به معناى «قرآن» و يا «ياد خدا» باشد ، اهل بيت عليهم السلام كامل‏ترين آگاهان ، و اهل قرآن و اهل ياد خدايند ، و اگر مقصود از «ذكر» ، پيامبر صلى اللَّه عليه وآله باشد ، كسى جز اهل بيت عليهم السلام ، مصداق ندارد ، و با توجّه به عدم تنافى معانى ياد شده با هم ، جمع آنها نيز ايرادى ندارد . بنا بر اين ، دلالت آيات «ذكر» بر مرجعيّت اهل بيت عليهم السلام در تفسير قرآن ، روشن و غير قابل انكار است .

۳ . فهم حقيقت قرآن توسط راسخان در علم‏

از نظر قرآن كريم ، راسخان در علم ، به باطن قرآن ، دسترس دارند و همانند فرو فرستنده آن ، تأويل اين كتاب آسمانى را مى‏دانند :
(هُوَ الَّذِى أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَبَ مِنْهُ ءَايَتٌ مُّحْكَمَتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَبِ وَأُخَرُ مُتَشَبِهَتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَبَهَ مِنْهُ ابْتِغَآءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَآءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ . ۱

1.آل عمران : آيه ۷ . سؤالى اين جا مطرح است و آن اين كه:(وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ)
، آغاز جمله مستقلى است و يا عطف بر «الا اللَّه» است ؟ و به عبارت ديگر ، آيا معنى آيه اين است كه : «تأويل قرآن را جز خدا و راسخون در علم نمى‏دانند» و يا معنى آن اين است كه «تأويل قرآن را فقط خدا مى‏داند ؛ امّا راسخون در علم مى‏گويند گرچه تأويل آيات متشابه را نمى‏دانيم ، امّا در برابر همه آنها تسليم هستيم و همه از طرف پروردگار ماست»؟ طرفداران هر يك از اين دو نظريه ، براى اثبات عقيده خود ، شواهدى آورده‏اند ؛ امّا آنچه با قرائن موجود در آيه و روايات مشهور هماهنگ است آن است كه(وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ)
عطف بر «اللَّه» است ؛ زيرا : اولاً بسيار بعيد به نظر مى‏رسد كه در قرآن آياتى وجود داشته باشد كه اسرار آن را جز خدا نداند! مگر اين آيات براى تربيت و هدايت مردم نازل نشده است؟ پس چگونه ممكن است حتّى پيامبرى كه قرآن بر او نازل شده ، از معنا و تأويل آن بى‏خبر باشد؟! اين درست به آن مى‏ماند كه شخصى كتابى بنويسد كه مفهوم بعضى از جمله‏هاى آن را جز خودش هيچ كس نداند! ثانياً همان طور كه طَبْرِسى در مجمع البيان مى‏گويد : هيچ گاه در ميان دانشمندان اسلام و مفسّران قرآن ، ديده نشده است كه از بحث در باره تفسير آيه‏اى خوددارى كنند و بگويند اين آيه از آياتى است كه جز خدا معنى نهايى آن را نمى‏داند ؛ بلكه دائماً براى كشف اسرار و معانى قرآن ، همگى تلاش و كوشش داشته‏اند . ثالثاً اگر منظور ، اين باشد كه راسخون در علم در برابر آنچه نمى‏دانند ، تسليم هستند ، مناسب‏تر اين بود كه گفته شود : راسخون در ايمان چنين هستند ؛ زيرا راسخ در علم بودن ، متناسب با دانستن تأويل قرآن است ، نه با ندانستن و تسليم بودن . رابعاً روايات فراوانى كه در تفسير آيه ، نقل شده ، همگى تأييد مى‏كنند كه راسخون در علم ، تأويل آيات قرآن را مى‏دانند . بنا بر اين بايد عطف بر كلمه «اللَّه» باشد (ر . ك : تفسير نمونه : ج ۲ ص ۳۲۷ و ۳۲۸) .


درآمدي بر تفسير جامع روايي
66

خردمندانى كه ايمان آورده‏ايد! از خدا بترسيد كه خدا بر شما ذكرى نازل فرموده است . پيامبرى كه آيات روشن خدا را برايتان مى‏خواند تا كسانى را كه ايمان آورده‏اند و كارهاى شايسته كرده‏اند ، از تاريكى‏ها به روشنايى در آورد).

افزون بر آنچه گذشت ، نكته ديگرى مى‏تواند جايگاه قرآنى اهل بيت عليهم السلام را در تفسير اين كتاب آسمانى تقويت نمايد ، و آن ، اين كه «ذكر» به معناى ياد خداست و «اهل ذكر» ، اشاره به كسانى است كه دائم به ياد خدا هستند و هيچ كارى آنها را از ياد خدا باز نمى‏دارد ، ۱ چنان كه در «زيارت جامعه» در تبيين ويژگى‏هاى اهل بيت عليهم السلام آمده : «وَ أدمَنتُم ذِكرَهُ (پيوسته او را ياد كرديد)». ۲ چنين افرادى از نورانيت و بصيرتى برخوردار مى‏شوند كه در پرتو آن مى‏توانند به حقايق و معارف غيبى دست يابند .
بر اساس فرموده امير مؤمنان على عليه السلام ، خداوند متعال در درونِ عقلِ «اهل ذكر» با آنها سخن مى‏گويد و معارفى را به آنها الهام مى‏نمايد ، و بدين سان ، در دوران‏هاى فترت - كه پيامبرى از جانب خدا در جامعه حضور ندارد - ، مسئوليت هدايت گم‏راهان ، به عهده آنهاست . ۳ اهل بيت عليهم السلام بدين معنا نيز كامل‏ترين مصاديق «اهل ذكر» هستند و از اين رو ، پس از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه وآله در قرآن‏شناسى و تفسير و تأويل آن ، هيچ

1.ر . ك : نور : آيه ۳۷ .

2.تهذيب الأحكام : ج ۶ ص ۹۷ . گفتنى است كه در برخى از منابع ، «أدَمتُم ذِكرَهُ» آمده ؛ ولى از نظر معنا تفاوتى ندارد .

3.نهج البلاغة : خطبه ۲۲۲ .

  • نام منبع :
    درآمدي بر تفسير جامع روايي
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3471
صفحه از 190
پرینت  ارسال به