است و باطنِ آن ، كسانى هستند كه مانند آنها عمل كرده‏اند ، و آنچه در باره آن كسان نازل شده ، در باره اينان نيز جارى است .
و در روايتى ديگر از ايشان آمده :
ظَهرُهُ تَنزيلُهُ ، وبَطنُهُ تَأويلُهُ ، مِنهُ ما قَد مَضى‏ ، ومِنهُ ما لَم يَكُن ، يَجرى كَما يَجرِى الشَّمسُ وَالقَمَرُ ، كُلَّما جاءَ تَأويلُ شَى‏ءٍ مِنهُ يَكونُ عَلَى الأَمواتِ كَما يَكونُ عَلَى الأَحياءِ ، قالَ اللَّهُ :(وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ)
^۱ نَحنُ نَعلَمُهُ . ^۲
ظاهرش همان تنزيل آن است ، و باطنش ، تأويل آن ، كه چيزهايى از آن قبلاً تحقّق يافته است و چيزهايى از آن ، هنوز تحقّق نيافته است . مانند خورشيد و ماه حركت مى‏كند (/ قرآن با جريان خورشيد و ماه ، جريان دارد) . هر گاه تأويل چيزى از آن فرا رسد ، براى مردگان ، چنان خواهد بود كه براى زندگان است . خداوند فرموده است :(و تأويلش را جز خدا و ريشه‏داران در دانش ، كسى نمى‏داند).
ما آن را مى‏دانيم .
گفتنى است كه هر چند تبيين برخى از لايه‏هاى باطنى قرآن از باب «جَرْىْ و تطبيق» است ، با اين حال ، از آن جا كه بخشى از روايات تفسيرى ، به تبيين معانى باطنى قرآن اختصاص دارد ، مانند آنچه مرحوم كلينى در تفسير(حم* وَ الْكِتَبِ الْمُبِينِ * إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَيْلَةٍ مُّبَرَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ . . .)
^۳ گزارش كرده - كه مقصود از «حم» ، «محمّد صلى اللَّه عليه وآله» ، و

۱۳ . تفسير متشابهات‏

بخشى از روايات تفسيرى ، به تفسير آيات متشابه اختصاص دارند ، ^۱ مانند :(الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى‏)
^۲ يا(وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَنِيَةٌ)
^۳ يا(يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ)
^۴ . ^۵

۱۴ . تفسير باطنى‏

پيش از اين اشاره شد كه معارف قرآن ، منحصر به مفاهيم ظاهرى نيست ؛ بلكه اين كتاب آسمانى ، داراى سطوح و لايه‏هاى معنايى فراوانى است كه برخى از آنها ، ويژه اولياى الهى و راسخان در علم است . يكى از لايه‏هاى معنايى قرآن ، مصاديقى است كه در طول زمان براى آن پديد مى‏آيد . بر پايه روايتى ، امام باقر عليه السلام در تبيين ظاهر و باطن قرآن فرموده :
ظَهرُهُ الَّذينَ نَزَلَ فيهِمُ القُرآنُ ، وبَطنُهُ الَّذينَ عَمِلوا بِمِثلِ أعمالِهِم ، يَجرى فيهِم ما نَزَلَ فى اُولئِكَ . ^۶
ظاهرِ آن ، كسانى هستند كه [آيات‏] قرآن در باره آنها نازل شده