۴ . تفسير مفهومى‏

مقصود از تفسير مفهومى ، ابهام‏زدايى از مفهوم آيه است ، مانند : تفسير «طهارت» در آيه تطهير ، تفسير «استدراج» در آيه(سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ)
، ^۱ تفسير «احسان» در آيه(هَلْ جَزَآءُ الْإِحْسَنِ إِلَّا الْإِحْسَنُ)
، ^۲ تفسير «محو و اثبات» در آيه(يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَآءُ وَ يُثْبِتُ).
^۳

۵ . تفسير مصداقى‏

بخشى از روايات تفسيرى ، به بيان مصاديق آيات اختصاص دارند ، مانند : تفسير كمترين مرتبه صله رحم در آيه(وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِى تَسَآءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ)
^۴ به «سلام كردن» ^۵ و تفسير رشد عقلى يتيم در آيه(فَإِنْ ءَانَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا)
^۶ به «توانايى حفظ مال» ، ^۷ تفسير اِحياى نفس در آيه(وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا)
^۸ به «زندگى معنوى و رهايى از گم‏راهى» ^۹ و تفسير «عالِم به كتاب» در آيه(وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ

گفتنى است ، رواياتى كه قرآن را با قرآن تفسير كرده‏اند نيز اقسامى دارند . مثلاً گاه ، فرايند تفسير ، به يك مسئله اعتقادى يا اجتماعى بر مى‏گردد، مانند روايتى كه بدان اشاره شد ، گاه يك حكم فقهى است ، مانند اين كه قطع دست سارق از كجا بايد انجام شود ، ^۱ و گاه يك مسئله عقلى ^۲ و گاه ، مسائلى ديگر است .

۳ . تفسير لفظى‏

پاره‏اى از روايات تفسيرى ، واژه‏اى را با واژه‏اى ديگر تفسير و تبيين كرده‏اند ، مانند اين كه واژه «رقيب» در(إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا)
، ^۳ به «حفيظ» تفسير شده ، ^۴ يا «متجانف» در(غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِاِّثْمٍ)
، ^۵ به «متعمّد» تفسير گرديده ، ^۶ يا «لنعلم» در آيه(لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ)
، ^۷ به «لنرى» ^۸ و «أ لم تر» در آيه(أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ)
، ^۹ به معناى «ألم تعلم» معنا شده است . ^۱۰
اين گونه تفاسير روايى را تفسير لفظى مى‏ناميم .