59
ایمان در قرآن

هدفمند و دارای برنامه است. این افراد باور دارند که زندگی سعادتمندانه تنها در چارچوب برنامه‌ای امکان دارد که از سوی خالق آنان، تدوین شده است. از این رو، عقل و اندیشه، ایشان را به دینداری راه‌نمایی می‌کند. امام صادق علیه السلام در این‌ باره می‌فرماید:

۰.مَن کَانَ عاقِلًا کانَ لَهُ دِینٌ وَ مَن کانَ لَهُ دِینٌ دَخَلَ الجَنَّةَ.۱

۰.کسی که خردمند باشد، دیندار است و کسی که دیندار باشد، به بهشت می‌رود.

دینداری‌، مسیری است که عقل برای انسان ترسیم می‌کند و سرانجامِ انسانی که با چراغ عقل حرکت ‌کند، به دین و ایمان می‌انجامد. چنین فردی برنامه دین را در زندگی پیاده می‌کند و به سعادتمندی همیشگی دست می‌یابد.

در هم تنیدگیِ عقل و ایمان

خردورزی و ایمان، دو رشته در هم تنیده ‌اند که از یکدیگر جدا نمی‌شوند. در حدیث است مردی نصرانی از اهل نجران که در نزد مردم به اندیشه‌وری شناخته می‌شد، به مدینه آمد. او مردی سخنور بود و وقار و هیبتی داشت که مردم با دیدن او به شگفت آمدند. یکی از اصحاب با تعجّب به پیامبر خدا صلی الله علیه و اله گفت: «چه قدر این نصرانی، خردمند است!». پیامبر صلی الله علیه و اله بر آن گوینده نهیب زد و فرمود:

۰.مَه إِنَّ العَاقِلَ مَن وَحَّدَ اللَّهَ وَ عَمِلَ بِطَاعَتِهِ.۲

۰.خاموش! خردمند، کسی است که خدای را یگانه بداند و طاعت او را به جای آورد.

همراهی عقل و ایمان، به گونه‌ای است که هر جا به پیام عقل توجّه شود، دین و ایمان در پی آن خواهد آمد. گرایش به دین و ایمان، نشانه خردمندی است و کسی که خردورزی در پیش گیرد، جز ایمان، راهی نمی‌پوید. امیر مؤمنان علیه السلام در حدیث ارزشمندی که در منابع معتبر آمده است، همراهی عقل و دین را چنین بیان فرموده‌ است:

۰.هَبَطَ جَبرَئِیلُ عَلَى آدَمَ علیه السلام فَقَالَ: یَا آدَمُ إنِّی اُمِرتُ أن اُخَیِّرَکَ واحِدَةً مِن ثَلاثٍ

1.. الکافی: ج ۱ ص ۱۱ ح ۶.

2.. تحف العقول: ص ۵۴.


ایمان در قرآن
58

۰.(الَّذینَ یَذکُرُونَ اللَهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِم وَ یَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلقِ السَّماواتِ وَ الأرضِ رَبَّنا ما خَلَقتَ هذا باطِلاً سُبحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّار.۱

۰.آنان که خدا را ایستاده و نشسته و [خفته] بر پهلوهاى خود یاد مى‏کنند و در [اسرار] آفرینش آسمان‏ها و زمین مى‏اندیشند [و از ته دل یا توأم با زبان مى‏گویند:] پروردگارا! این [دستگاه عظیم] را بیهوده نیافریدى. تو [از کار بیهوده و باطل] منزّهى [و لا بد براى هدف والاى تکلیفِ ذوى العقول و حصول استحقاق ثواب و عقاب در دنیا و فعلیت آن در آخرت است]. پس ما را از عذاب آتش، نگاه دار).

کسی که در شگفتی و عظمت نظام خلقت تأمّل ‌کند، در می‌یابد که آفرینش آسمان و زمین بیهوده نیست و خداوند بر پایه هدفی سترگ آنها را با قلم خلقت، نگارگری کرده است. با تفکّر در نظام آفرینش، انسان به صورت طبیعی و ناخودآگاه، به ایمان معترف می‌شود و در برابر عظمت بی‌کران او به تعظیم می‌آید؛ زیرا عقل، اعتراف دارد که سازنده آسمان‌ها و زمین، عالِمی تواناست و توحید، چیزی جز اعتراف به علم و قدرتِ خالق هستی نیست. از این رو خردورزی، راهی هموار به سوی ایمان است.

اهل ایمان، کسانی هستند که ندای عقل خویش را با جان و دل شنیده و به آن لبّیک گفته‌اند. در حقیقت، ایمان از اندیشه ایشان برخاسته است. در احادیث متعدّدی برای روشن ساختنِ خاستگاه ایمان، به این واقعیت اشاره شده است. امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید:

۰.ما آمَنَ المُؤمِنُ حتّی عَقَلَ.۲

۰.مؤمن ایمان نمی‌آورد، مگر آن ‌گاه که خِرد ورزد.

ایمانِ مؤمن در اندیشه او ریشه دارد، نه در اموری چون استعمار، نیاز، جهل، ترس و غریزه جنسی. سخن ارزشمند امام علی علیه السلام، خطّ بطلان بر نظریّه‌هایی است که در باره خاستگاه ایمان از سوی شماری اندیشمند، مطرح شده است. نخستین ره‌نمود عقل به صاحبان فکر و اندیشه، این است که عالم هستی، خالقی باشعور دارد که در آفرینش،

1.. آل عمران: آیۀ ۱۹۱.

2.. غرر الحکم: ج ۶ ص ۷۰ ح ۹۵۵۳.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 125226
صفحه از 436
پرینت  ارسال به