29
ایمان در قرآن

اسلام واقعی با اعتراف به حقایق الهی و عمل بر اساس آنها به دست می‌آید و تا زمانی که بر اساس عقاید و باورهای اسلامی عمل نشود، تسلیم واقعی صورت نمی‌پذیرد.۱

با توجّه به آنچه گذشت، واژه «اسلام» و مشتقّات آن، گاهی در اسلام واقعی به کار می‌رود که همان باور قلبی است که با اظهار زبانی و عمل جوارحی تأیید شود. بر اساس این تفسیر، بین اسلام و ایمان هیچ تفاوتی دیده نمی‌شود و مسلمان حقیقی، کسی است که مؤمن باشد.

همچنین واژه «اسلام» در برخی از آیات و احادیث، در معنای اسلام ظاهری به کار رفته است؛ یعنی همین که شهادتین بر زبان جاری شود، اسلام محقّق است، هر چند با باور قلبی همراه نباشد. اسلامی که در آن به اقرار زبانی و شهادتین اکتفا شود، اسلام ظاهری است. این مفهوم از اسلام، در مقابل ایمان قرار دارد و با آن تفاوت دارد. در قرآن به این تفاوت، اشاره شده است:

۰.(قالَتِ الأعرابُ آمَنَّا قُل لَم تُؤمِنُوا وَ لکِن قُولُوا أَسلَمنا وَ لَمَّا یَدخُلِ الإیمانُ فی‏ قُلُوبِکُم وَ إِن تُطیعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لا یَلِتکُم مِن أعمالِکُم شَیئاً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ.۲

۰.بادیه‏نشینان گفتند: «ما [از ته دل] ایمان آوردیم». بگو: ایمان نیاورده‏اید؛ بلکه بگویید [در ظاهر با گفتن شهادتین] اسلام آوردیم؛ زیرا هنوز ایمان در دل‏هاى شما

1.. از نظر مرجئه، کسی که شهادتین را بر زبان‌جاری کند، مؤمن خواهد بود، چه در مقام عمل، واجبات الهی نظیر نماز و روزه را به جا آورد و چه به جا نیاورد. در اندیشۀ مرجئه، حتّی اگر کسی تمام واجبات را ترک کند و تمام محرّمات را انجام دهد، همین اندازه که شهادتین بر زبان جاری کند، مسلمان و مؤمن خواهد بود. در مقابل این تفکّر، اندیشۀ معتزله مطرح است که ایمانِ بدون عمل صالح را قبول ندارد و انجام واجبات و ترک محرّمات را در تحقّق ایمان لازم می‌داند. بر اساس اندیشۀ معتزله، تا زمانی که انسان عمل صالح انجام ندهد، مفهوم ایمان تحقّق پیدا نمی‌کند. بر همین اساس، ابن ابی الحدید ـ که خود، عالمِ معتزلی‌مذهب است ـ ، در شرح حکمت ۱۲۵ نهج البلاغة معتقد است که سخن امیر مؤمنان علیه السلام با مذهب معتزله موافق است و بر حقّانیت تفسیر معتزله از ایمان دلالت دارد؛ زیرا بر خلاف مرجئه که هیچ نقشی برای عمل در تحقّق ایمان قائل نیستند، معتزله عمل صالح را در تحقّق ایمان مؤثّر می‌دانند (ر.ک: شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید: ج ۱۸ ص ۳۱۳).
البتّه برداشت ابن ابی الحدید از سخن امیر مؤمنان علیه السلام چندان دقیق نیست و نمی‌توان آن را دیدگاه امامان شیعه علیهم السلام در تفسیر ایمان به شمار آورد؛ زیرا با ملاحظۀ سایر احادیث و کلمات اهل بیت علیهم السلام معلوم می‌شود که از نگاه ایشان، عمل به واجبات و ترک محرّمات، در مفهوم ایمان نقشی ندارند؛ بلکه اساس ایمان، بر باور قلبی استوار است و اعمال انسان، نشانۀ میزان ثبات ایمان در قلب هستند.

2.. حجرات: آیۀ ۱۴.


ایمان در قرآن
28

گفته‌های خود در مقام عمل پایبند باشد. اگر پیامبر صلی الله علیه و اله در مقام عمل، به دستورها و مرام اسلام پایبند نباشد و به اسلام ظاهری بسنده کند، مردم نیز به پیروی از او به دستورهای خداوند عمل نخواهند کرد. از این رو،‌ فرستاده خداوند و رهبر جامعه اسلامی، نخستین کسی است که باید به آموزه‌ها و دستورهای اسلام در زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی خود جامه عمل بپوشاند. بنا بر این، منظور از اسلام در این آیه، آیینی است که در قلب و جان ریشه داشته و با عمل شایسته همراه باشد.

اسلام واقعی از ظاهر فراتر رفته و با جان آمیخته است. کسانی می‌توانند در برابر دستورهای خداوند به صورت واقعی تسلیم باشند که در مقام عمل، بر اساس عقاید و باورهای خود رفتار کنند. از دیدگاه امیر مؤمنان علیه السلام برداشتِ درست از اسلام، همین است. امام علیه السلام در بیان اسلام واقعی می‌فرماید:

۰.الإسلامُ هُوَ التَّسلِیمُ وَ التَّسلِیمُ هُوَ الیَقِینُ وَ الیَقِینُ هُوَ التَّصدِیقُ وَ التَّصدِیقُ هُوَ الإقرَارُ وَ الإقرَارُ هُوَ الأدَاءُ وَ الأدَاءُ هُوَ العَمَل.۱

۰.اسلام، تسلیم است و تسلیم، یقین است و یقین، تصدیق است و تصدیق، اقرار است و اقرار، به جاى آوردن است و به جاى آوردن، پرداختن به عمل صالح است.

امام علیه السلام در تفسیر اسلام، از عناوینِ هفتگانه: اسلام، تسلیم، یقین، تصدیق، اقرار، ادا و عمل استفاده فرموده که نشان می‌دهد حقیقت این الفاظ، بسیار به هم نزدیک است و می‌توان از آنها در تفسیر یکدیگر بهره گرفت، نظیر این که در تعریف انسان، از واژه بشر استفاده ‌می‌شود.

از نگاه امام علیه السلام، اسلام آن است که انسان در برابر حقایق، سر تسلیم فرود آورد و تسلیم واقعی، زمانی صورت می‌گیرد که انسان به حقایق غیبی یقین داشته باشد. یقین به حقایق، به این معناست که راستی آنها را تأیید کند. کسی که چیزی را راست بداند، به آن معترف خواهد بود. بالاترین مرتبه اقرار و اعتراف به یک حقیقت، آن است که با عمل مناسب آن، همراه باشد. پس

1.. نهج البلاغة: حکمت ۱۲۵.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 125214
صفحه از 436
پرینت  ارسال به