در حقیقت، خداوند زمینه برتری انسان‌ها نسبت به یکدیگر را بر اساس تلاش آنها فراهم می‌آورد. همان طور که تلاش انسان برای دستیابی به امور دنیوی، موجب برتری او نسبت به دیگران میشود، تلاش او برای دستیابی به امور اخروی نیز در رسیدن به درجات و مقامات معنوی اثر دارد.
البتّه نتیجه تلاش‌هایی که به خاطر دستیابی به امور دنیوی صورت می‌گیرند، به خاطر محدودیت دنیا، محدود است. به همین دلیل، تفاوت درجات انسان‌ها در دنیا، ناچیز و فاصله بین آنها اندک است. در مقابل، نامحدود بودن آخرت و جهان پس از مرگ، موجب نامحدود بودن تفاوت درجات آخرت میشود. از این رو، تفاوت درجات انسان‌ها در آخرت و عالم پس از مرگ، با تفاوت درجات انسان‌ها در دنیا، قابل مقایسه نیست. بر اساس برخی از احادیث، هر درجه‌ای از درجات اخروی، فاصله‌اش به اندازه فاصله زمین تا آسمان است. امام رضا علیه السلام در توضیح آیه (هُم دَرَجاتٌ عِندَ اللَّهِ) می‌فرماید:
۰.الدَّرَجَةُ ما بَینَ السَّماءِ إلَى الأرض.۱
۰.هر درجه، از آسمان تا زمین است.
از این رو، شایسته است انسان در دنیا، تمام تلاش خویش را برای رسیدن به درجات اخروی به کار گیرد. ریشه درجات آخرت و مبنای درجات مؤمنان در عالم پس از مرگ، تفاوت ایمان آنهاست. هر اندازه بر ایمان انسان افزوده شود، برتری او نسبت به دیگران افزایش می‌یابد و در مراتب بالاتری قرار می‌گیرد.
بر اساس برخی از آیات و احادیث، ایمان مؤمن، قابل افزایش است و او می‌تواند با انجام برخی کارها، بر ایمان خود بیفزاید و مقام خود را بالا برد. برای نمونه، زمانی که آیات الهی برای مؤمن آیات الهی تلاوت می‌شوند، بر ایمان او افزوده میشود و مقام او نسبت به پیش از تلاوت قرآن، افزایش می‌یابد:
(إنَّما المُؤمِنُونَ الَّذینَ إذا ذُکِرَ اللّٰهُ وَجِلَت قُلُوبُهُم وَ إذا تُلِیَت عَلَیهِم آیاتُهُ زادَتهُم إیماناً.۲
۰.مؤمنان، تنها کسانى هستند که چون یاد خدا به میان آید، دلهایشان مى‌لرزد و چون آیات او برای آنان خوانده شود، بر ایمانشان مىافزاید).
