267
ایمان در قرآن

دارای درجات هستند، بلکه پیامبران الهی نیز در مراتب مختلف ایمان قرار دارند. برخی چون پیامبران اولوا العزم، نسبت به سایر پیامبران، درجات برتری دارند و نسبت به دیگران، از مرتبه بالاتری برخوردارند، مثل موسی علیه السلام که به مرتبه‌ای از ایمان دست یافت که با خداوند هم‌سخن شد و کلیم اللّٰه گردید. بالاترین درجه از آنِ پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله است که در اوج ایمان و بندگی قرار دارد. قرآن در باره درجات پیامبران می‌فرماید:

(تِلکَ الرُّسُلُ فَضَّلنا بَعضَهُم عَلى‏ بَعضٍ مِنهُم مَن کَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعضَهُم دَرَجات.۱

۰.[میان] این فرستادگان، برخى را [که ذکرشان گذشت] بر برخى برترى دادیم. از آنان کسى [مانند موسی] هست که خدا با وى سخن گفت، و برخى [مانند پیامبران اولوا العزم] را چندین درجه بالا برد).

بنا بر این، درجات پیامبران نیز با یکدیگر متفاوت است و آنها از نظر ایمانی در یک سطح قرار ندارند. درجات پیامبران، بر اساس مراتب ایمان آنان است و هر کس ایمانش قوی‌تر باشد، مرتبه بالاتری خواهد داشت.

با توجّه به آنچه گذشت، تفاوت در مراتب ایمان موجب می‌شود که در آخرت، درجات مؤمنان و نیز پیامبران الهی، با یکدیگر متفاوت باشد. هر کس در مسیر ایمان استوارتر باشد و در دستیابی به مراتب عالی ایمان تلاش بیشتری کند، به جایگاه بالاتری در پیشگاه خداوند خواهد رسید، همانند تلاش‌های دنیوی که هر چه فزونی یابد، به خواست خداوند، به نعمت‌های دنیوی بیشتری منتهی می‌گردد و به موجب آن، برتری دنیوی حاصل می‌شود. مراتب و درجات انسان‌ها در دنیا و آخرت، بر اساس تلاش‌ آنان است که به اذن خداوند به ثمر می‌رسد:

(انظُر کَیفَ فَضَّلنا بَعضَهُم عَلى‏ بَعضٍ وَ لَلآخِرَةُ أکبَرُ دَرَجاتٍ وَ أکبَرُ تَفضیلا.۲

۰.بنگر چگونه برخى از آنها را بر برخى دیگر [در نعمت‌هاى مادّى و معنوى] برترى داده‏ایم و البتّه آخرت از نظر درجات و برترى‏ها بزرگ‌تر است).

1.. بقره: آیۀ ۲۵۳.

2.. اسرا: آیۀ ۲۱.


ایمان در قرآن
266

بنا بر این، پلّه‌هایی که صعودی و به طرف بالا باشند، «درجه» نامیده می‌شوند. در مقابل، به پلّه‌هایی که نزولی و رو به پایین باشند، «دَرَکه» گفته می‌شود.۱ بر خلاف مراتب مؤمنان، که سیر صعودی دارد، طبقات کافران سیر نزولی دارد. هر اندازه بر شدّت کفر افزوده شود، کافر در جایگاه پایین‌تری قرار می‌گیرد. به همین دلیل، به مراتب کافران، «درکه» گفته می‌شود. قرآن در توصیف جایگاه منافقان می‌فرماید:

(إنَّ المُنافِقینَ فی الدَّرکِ الأسفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَن تَجِدَ لَهُم نَصیراً.۲

۰.بى‏ تردید، منافقان در پایین‏ترین طبقه از آتش اند و هرگز براى آنها یاورى نخواهى یافت).

با این که در لغت، به پلّه‌های نزولی، «درکه» گفته می‌شود، در آیه محلّ بحث، برای بیان درجات مؤمنان و درکات کافران، از واژه «درجات» استفاده شده است. در حقیقت، به جای استفاده از تعبیر «هُم دَرَجاتٌ و دَرَکاتٌ عِندَ اللّٰه»، تعبیر (هُم دَرَجاتٌ عِندَ اللّٰهِ) به کار گرفته شده و پلّه‌های صعودی و نزولی را با تعبیر «درجه» آورده‌ است. این مطلب بر اساس صنعت تغلیب است که در ادبیّات عرب، نمونه‌های فراوانی دارد،۳ نظیر این که به شمس و قمر، «شمسَین» و به أب و اُمّ، «أبَوان» گفته می‌شود. در محلّ بحث نیز به کار بردن واژه «درجات» برای بیان مراتب ایمان و کفر، از باب تغلیبِ «درجه» بر «درکه» است. به همین دلیل، به درکات کافران نیز در کنار درجات مؤمنان، «درجه» گفته شده است.

بنا بر این، آیه شریف بر وجود درجات مختلف بین مؤمنان ـ که از درجات ایمانشان سرچشمه می‌گیرد  دلالت دارد. درجات ایمان، موجب می‌شود تا مؤمنان در پیشگاه خداوند، جایگاه‌های متفاوتی نسبت به یکدیگر پیدا کنند. نه تنها مؤمنان از نظر میزان ایمان،

1.. «الدَّرکُ كالدّرج، لكن الدّرج یقال اعتباراً بالصعود، و الدرک اعتباراً بالحدور، و لهذا قيل: درجات الجنّة، و دَرَكَات النار» (مفردات ألفاظ القرآن: ص ۱۶۷).

2.. نساء: آیۀ ۱۴۵.

3.. صنعت تغلیب در ادبیّات عرب، شکل‌های مختلفی دارد. یکی از گونه‌های تغلیب، آن است که اسمِ یکی از دو همراه یا دو شبیه را بر اسم دیگری غلبه دهیم، به این شکل که اسم فردی را که بر دیگری غلبه داده می‌شود، به صورت مثنّی ذکر کنیم و با آن لفظ مثنّی، هر دو اسم را قصد کنیم، مانند این که «أبوان» به کار بریم و أب و اُم را با هم قصد کنیم (ر.ک: مختصر المعانی: ص ۹۱).

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 125322
صفحه از 436
پرینت  ارسال به