661
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

در مجموع می‏توان گفت که هر چند تأثیر تحقّق اهداف، غیر قابل انکار است، امّا فراگیر نیست و نمی‏تواند تمام جنبه‏های شادکامی را تبیین نماید. بنا بر این، نمی‏توان آن را به عنوان تنها عامل شادکامی، معرّفی نمود.

چهار. تئوری‏های فرایند یا فعالیت

یکی دیگر از نظریه‏ها، تئوری‏های فرایند یا فعالیت۱ اند. مدل‏هایی از شادکامی وجود دارند که در آنها شرکت در یک فعّالیت، به خودی خود، شادی‏آور است. در بارزترین نمونه این مدل‏ها، چیک‏زنت میهالی، این گونه عنوان کرد که هنگامی که افراد در فعّالیت‏هایی شرکت می‏کنند که با توانایی‏های آنها مطابقت دارد، در اوج شادکامی به سر می‏برند. وی این حالت ذهنی را که ناشی از هماهنگی بین چالش و مهارت است، «غرقه شدن» نامید و چنین بحث کرد که مردمی که اغلب غرقه شدن را تجربه می‏کنند، احتمالاً شادیِ بیشتری احساس می‏کنند. طبق نظریه چیک‏زنت میهالی، «فعالیت‏های متناسب با توانمندی‏ها» تک‏جزء شادکامی‏اند. از این رو، مشارکت در این گونه فعالیت‏ها، عامل شادکامی به شمار می‏رود.

مشابه این نظر، کانتور و همکارانش بر اهمیت مشارکت فعّال در کارهای زندگی را تأیید می‏کنند. مثلاً هارلو و کانتور پی‏بردند که مشارکت اجتماعی، پیش‏بینیِ قوی‏ای برای رضایت از زندگی در سالمندان بازنشسته است. شلدون، رایان و ریس دریافتند که افراد در روزهایی که به فعّالیت‏های ذاتی می‏پردازند (به علّت تفریح و لذّت آن) در خوش‏حال‏ترین حالت ممکن به سر می‏بَرَند.

دینر، لوکاس و اوشی، این گروه نظریه‏ها را با نظریه‏های گروه فهرست اهداف، پیوند زده‏اند و بیان داشته‌اند که «پژوهشگرانی که در زمینه اهدافْ تحقیق می‏کنند، بر این موضوع که داشتن اهداف مهم و دنبال کردن آنها شاخص‏های پایایی در زمینه بهزیستی هستند، توافق دارند. بنا بر این، تئوری‏های اهداف می‏توانند عناصر فعّالیت لذّت‏بخش و کاهش تنش را در توصیه بهزیستی روانی با هم ترکیب نمایند. به نظر می‏رسد افرادی که اهداف مهمّی دارند، انرژی بیشتری داشته، هیجانات مثبت بیشتری را تجربه کرده‏اند و احساس

1.. Perocess or Activity theories.


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
660

‏ بررسی و مقایسه

این نظریه، با نظریه پیشین بسیار نزدیک به هم به نظر می‏رسند. شاید تفاوت آنها در تفاوت معنای خواسته با هدف باشد. اهداف، امور بسیار مهم و ارزشمندی هستند که فرد، تمام تلاش خود را در راستای رسیدن به آن تنظیم می‏کند. به خلاف خواسته‏ها که هر چند اینها نیز از اموری هستند که انسان به دنبال آنها‏ست، امّا به لحاظ ارزشی و بسیج امکانات، این درجه از اهمیت را ندارند‏؛ امّا آنچه در این باره می‏توان گفت این است که:

اوّلاً این تئوری و عامل برخاسته از آن نیز نمی‏تواند در تمام شرایط، شادکامی انسان را تضمین نماید؛ زیرا یکی از وضعیت‏های زندگی، «ناکامی در دستیابی به اهداف» است. نمی‏توان وضعیتی در زندگی به وجود آورد که انسان، هماره کامیاب باشد. کامیابیِ فراگیر با توصیفی که در این نظریه آمده، قابل تحقّق نیست. از این رو، نمی‏تواند در تمامی شرایط و برای تمامی افراد پاسخگو باشد. این نظریه، تنها می‏تواند شادکامی در وضعیت کامیابی را تبیین نماید.

ثانیاً درست است که با نگاه روان‏شناختی، تحقّق اهداف به احساس شادکامی می‏انجامد، با این حال، آیا هر هدفی می‏تواند با شادکامی پایدار و واقعی هماهنگ باشد؟! همان گونه که در نظریه خواسته‏ها نیز این گونه بود، برخی از اهدافی که افراد برای خود تعیین می‏کنند نیز ممکن است با شادکامی پایدار و واقعی ناسازگار باشند و بلکه آن را تخریب کنند. از این رو، باید در تعیین اهدافْ دقّت نمود و نمی‏توان هر هدفی را انتخاب کرد. اهداف باید در راستای شادکامی و سعادت واقعی شکل بگیرند. به همین جهت است که اسلام به مسئله انتخاب هدف، اهمیت فوق العاده‏ای می‏دهد. این را باید در مباحث فلسفه خلقت جستجو نمود که بیان آن از حوصله این پژوهش، بیرون است.

ثالثاً سطح اهدافی هم که در این نظریه آمده، قابل بحث است. اهدافی که در این نظریه نام برده شده، اهداف معمولی‏ای هستند که در دایره حوادث روزگار قرار می‏گیرند. لذا ممکن است گاه تحقّق یابند و گاه نه؛ امّا هدف یا اهداف متعالی‏‏ای وجود دارند که از این قلمرو خارج ‏اند و می‏توانند در تمام شرایط، وجود داشته باشند. در فرهنگ اسلامی، این هدف، همان «خدایی شدن» است که با نظریه توحید، سازگار است. اگر هدف، تعالی اخلاقی و تکامل توحیدی باشد، در تمام شرایط، قابل تحقّق است.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 68588
صفحه از 839
پرینت  ارسال به