هر آنچه را که از خدا خواستید، به شما داد و نعمتهای او بیشمار است و انسان، ستمکار و ناسپاس، و البته خدای او، آمرزنده و مهربان است.۱ به همین جهت، امام علیعلیه السلام خداوندی را سپاس میگوید که سخنوران، در ستودنش درمانده میشوند و شمارندگان، در شمردن نعمتهایش ناتوان.۲ ایشان به کمیل بن زیاد تصریح میکند که: تو هیچگاه از لطف خدا خالی نبودهای. پس هماره او را سپاس و ستایش کن.۳
روزی پیامبر خداصلی الله علیه و آله از امیر المؤمنانعلیه السلام پرسید: «بگو نخستین نعمتی که خدای عزّ و جلّ تو را به آن آزمود و به وسیله آن نواخت، چیست؟». امام علیعلیه السلام فرمود: «این که خداوند ـ که یادش شکوهمند باد ـ مرا از هیچ آفرید». پیامبر خداصلی الله علیه و آله با شنیدن این پاسخ فرمود: «درست گفتی».۴
خداوند متعال در قرآن کریم، از نعمت آشکار و پنهان صحبت کرده است.۵ در تفسیر این آیه، پیامبر خداصلی الله علیه و آله از «اسلام»، «آفرینش نیکو و هماهنگ انسان» و همچنین از «روزی» به عنوان نعمتهای آشکار، و از «پوشاندن عیوب و رسوا نکردن در میان مردم» به عنوان نعمت پنهان، یاد کرده است. امام باقرعلیه السلام، نعمت آشکار را توحید و خداشناسی، و نعمت پنهان را ولایت اهل بیتعلیهم السلام دانسته۶ و امام کاظمعلیه السلام، نعمت آشکار را امام حاضر و
1.. (وَآتَاکمْ مِنْ کلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ الاْءِنْسَانَ لَظَلُومٌ کفَّارٌ) (سورۀ ابراهیم، آیۀ ۳۴).
(وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا إِنَّ اللّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ) (سورۀ نحل، آیۀ ۱۸).
2.. امام علی علیه السلام: الحَمدُ للّهِ الذی لا یبلُغُ مِدحَتَهُ القائلونَ، و لا یحصِی نَعماءَهُ العادُّونَ (نهج البلاغة، خطبۀ ۱).
3.. یا کمَیلُ، إنّهُ لا تَخلو مِن نِعمَة اللّهِ عزّ و جلّ عِندَک و عافِیتِهِ، فلا تَخْلُ مِن تَحمیدِهِ و تَمجیدِهِ و تَسبیحِهِ و تَقدیسِهِ و شُکرِهِ و ذِکرِهِ على کلِّ حالٍ (بشارة المصطفی، ص۲۸).
4.. میزان الحکمة، ج۱۳، ص۶۳۵۴، ح۲۰۳۵۳.
5.. (أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ ٱللَّهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِى ٱلسَّمَاوَاتِ وَ مَا فِى ٱلْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَ بَاطِنَةً وَ مِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِى ٱللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى وَ لَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ) (سورۀ لقمان، آیۀ۲۰).
6.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ـ أیضا ـ : أمّا الظّاهِرَة فما سَوّى مِن خَلقِک، و أمّا الباطِنَة فما سَتَرَ مِن عَورَتِک، و لَو أبداها لَقَلاک أهلُک فمَن سِواهُم (الدرّ المنثور، ج۶، ص۵۲۵).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ـ أیضا ـ : أمّا الظّاهِرَة فالإسلامُ، و ما حَسَّنَ مِن خَلقِک، و ما أسبَغَ علَیک مِن الرِّزقِ، و أمّا الباطِنَة یا ابنَ عبّاسٍ فما سَتَرَ علَیک مِن عُیوبِک (کنز العمّال، ح۳۰۲۴).
مجمع البیان عن ابنِ عبّاسٍ: سَألتُ النَّبی صلی الله علیه و آله عن قَولهِ تعالى: «ظاهِرَة و باطِنَة» فقالَ: یا بنَ عبّاسٍ، أمّا ما ظَهَرَ فالإسلامُ، و ما سَوَّى اللّهُ مِن خَلقِک، و ما أفاضَ علَیک مِن الرِّزقِ. و أمّا ما بَطَنَ فسَتَرَ مَساوئَ عَمَلِک و لَم یفضَحْک بهِ، یا ابنَ عبّاسٍ، إنّ اللّهَ تعالى یقولُ: ثلاثَة جَعَلتُهُنَّ لِلمُؤمن و لَم تَکن لَهُ: صَلاة المُؤمِنینَ علَیهِ مِن بَعدِ انقِطاعِ ←→ عَمَلِهِ، و جَعَلتُ لَهُ ثُلثَ مالِهِ اُکفِّرُ بهِ عنهُ خَطایاهُ، و الثّالِثُ: سَتَرتُ مَساوِئَ عمَلِهِ و لَم أفضَحْهُ بشَیءٍ مِنهُ و لَو أبدَیتُها علَیهِ لَنبَذَهُ أهلُهُ فمَن سِواهُم... (مجمع البیان، ج۸، ص۵۰۰).
امام باقر علیه السلام: النِّعمَة الظّاهِرَة النَّبی صلی الله علیه و آله و ما جاءَ بهِ النَّبی مِن مَعرِفَة اللّهِ عزّ و جلّ و تَوحیدِهِ، و أمّا النِّعمَة الباطِنَة فوَلایتُنا أهلَ البَیتِ و عَقدُ مَوَدَّتِنا (همان، ص۵۰۱).
