اگر شما چنان که باید، به خدا توکّل کنید، خداوند همان گونه که پرنده را روزی میدهد ـ با شکم خالی میرود و با شکم پُر بر میگردد ـ، شما را نیز روزی میدهد.۱
امام علیعلیه السلام که تصمیم گرفته بود از کوفه به قصد جنگ خوارج بیرون رود، با توصیه منجّمی رو به رو شد که در این ساعت حرکت نکند. امامعلیه السلام فرمود: «بدانید که محمّدصلی الله علیه و آله منجّمی نداشت و بعد از او ما نیز نخواهیم داشت؛ امّا خداوند، سرزمین کسرا و قیصر را به روی ما گشود. ای مردم! بر خدا توکّل کنید و به او اعتماد نمایید؛ زیرا او از همه چیز، بی‌نیاز میسازد». ایشان با بیاعتنایی به توصیه منجّم حرکت کرد و بر خوارج پیروز گشت.۲ ایشان معتقد است توکّل، مایه کفایت امور هر کسی است که به خداوند اعتماد کند.۳ لقمان حکیم به فرزندش میگوید که چه کسی به خداوند توکّل نمود و خدا او را به غیر خود واگذار کرد۴ و امورش را کفایت ننمود؟!۵
نکتهای که نباید فراموش شود این که این بسندگی، هر دو موقعیتِ خوشایند و ناخوشایند را شامل میشود و نشان میدهد که توکّل، در هر دو موقعیت کارایی دارد. به همین جهت، معصومانعلیهم السلام در همه امور به خداوند متعال توکّل میکردهاند. امام علیعلیه السلام به فرزندش محمّد بن حنفیه سفارش میکند که در همه امور به خدا توکّل کند.۶ نتیجه این توکّل نیز
1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: لَو أنَّکم تَتَوکلونَ علَى اللّهِ حَقَّ تَوَکلِهِ لَرَزقَکم کما یرزُقُ الطَّیرَ، تَغدو خِماصا و تَرُوحُ بِطانا (همان، ح۵۶۸۴).
2.. امام علی علیه السلام ـ لِمُنَجِّمٍ أشارَ علَیهِ بعَدَمِ السَّیرِ فی ساعَة عَزمِهِ الخُروجَ من الکوفَة إلَى الحَروریة، فسارَ و ظَفِرَ بِهِم فقالَ ـ : أما إنّهُ ما کانَ لمحمّدٍ صلی الله علیه و آله مُنَجِّمٌ، و لا لَنا مِن بَعدِهِ، حتّى فَتَحَ اللّهُ علَینا بِلادَ کسرى و قَیصَرَ. أیها النّاسُ، تَوَکلوا علَى اللّهِ وثِقُوا بهِ فإنّهُ یکفی مِمَّن سِواهُ (شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، ج۲، ص۲۷۰).
3.. امام علی علیه السلام: التَّوَکلُ کفایة شَریفَة لِمَنِ اعتَمَدَ علَیهِ (غرر الحکم، ح۱۵۵۹).
امام علی علیه السلام: التَّوَکلُ کفایة (همان، ح۷۲).
امام علی علیه السلام: تَوَکلْ علَى اللّهِ سبحانَهُ، فإنَّهُ قَد تَکفَّلَ بکفایة المُتَوَکلینَ علَیهِ (همان، ح۴۵۰۴).
امام علی علیه السلام ـ فی الدُّعاءِ ـ : اللّهمّ إنّک آنَسُ الآنِسِینَ(المُؤانِسِینَ)لأولیائک، و أحضَرُهُم بِالکفایة لِلمُتَوَکلینَ علَیک... (نهج البلاغة، خطبۀ ۲۲۷).
4.. یا بُنَیَّ مَن ذَا الَّذی تَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ فَوَکَلَهُ إلَی غَیرِهِ (الاختصاص، ص۲۳۷).
5.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: قال لقمان لابنه وهو یعظه: یا بُنَیَّ... مَن ذَا الَّذی تَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ فَلَم یَکفِهِ؟ (بحار الأنوار، ج۱۳، ص۴۳۳، ح۲۵).
6.. امام علی علیه السلام ـ فی وَصِیتِهِ لِوَلَدِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیة ـ : وألجِئ نَفسَک فِی الاُمورِ کلِّها إلَى اللّهِ الواحِدِ القَهّارِ؛ فَإِنَّک تُلجِئُها إلى کهفٍ حَصینٍ وحِرزٍ حَریزٍ ومانِعٍ عَزیزٍ. وأخلِصِ المَسأَلَة لِرَبِّک؛ فَإِنَّ بِیدِهِ الخَیرَ وَالشَّرَّ وَالإِعطاءَ وَالمَنعَ وَالصِّلَة وَالحِرمانَ (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۶، ح۵۸۳۴؛ نهج البلاغة، نامۀ ۳۱).
