در اخبار آمده است که موسیعلیه السلام از خداوند پرسید: «چگونه آدم توانست شکر این نعمت را که او را با دست خود آفریدی و فرشتگانت را به سجده بر او واداشتی و در بهشت خود جای دادی، به جای آورد؟». خداوند فرمود: «همانا آدم دانست که همه اینها از جانب من بود، و همین، شکر او بود».۱
همین ماجرا در باره داوودعلیه السلام نیز گزارش شده است.۲ علاء بن کامل نقل میکند که روزی خدمت امام کاظمعلیه السلام رسیدم و گفتم: خداوند متعال، چیزهایی به من داده است که گمان آن را نمیکردم و نمیدانم علّت آن چیست! امامعلیه السلام به وی فرمود: «آیا نمیدانی همین، از شُکر است؟».۳
از آنچه گذشت، روشن شد که مبنای شُکر، شناخت نعمت‌دهنده است. وقتی انسان، صاحب نعمت را بشناسد، از او تشکّر خواهد کرد. این جاست که شناخت خداوند به عنوان نعمت‌دهنده، یکی دیگر از مبانی رضامندی است. البته از این گذشته، نعمتشناسی، روشهایی دارد که آنها نیز بر واقعیتهای توحیدی مبتنی هستند. جزئیات آن، هنگام بررسی عوامل اختصاصی، روشن خواهند شد. آنچه در این جا مهم است، این که آن روشها نیز مبنایی توحیدی دارند که با شناخت آنها میتوان به شکر و رضامندی در خوشایند دست یافت. معصومانعلیهم السلام نیز با آگاهیدهی نسبت به این امور، مردم را به شکر و رضامندی، راهنمایی میکردند.
دو. نقش «خدامالکی» در صبر
در بسیاری موارد، از دست دادن اموال و عزیزان، همچون از دست دادن پارهای از وجود
1.. قالَ مُوسى علیه السلام إلِهى کَیفَ استَطاعَ آدَمُ أن یؤدِّىَ شُکرَ مااَجرَیتَ عَلَیه مِن نِعمَتِکَ خَلَقتَهُ بِیَدِکَ وأسجَدتَ له مَلائِکَتِکَ واسکَنتَهُ جَنَّتَکَ فَأوحَىاللّهُ تَعالى إلَیهِ أنَّ آدَمَ عَلِمَ أنَّ ذلِکَ کُلَّهُ مِنّى فَذَلِکَ شُکرُهُ (تنبیه الخواطر، ج۱، ص۸؛ حلیة الأولیاء، ج۶، ص۵۶؛ الدرّ المنثور، ج۱، ص۱۵۲ و ۱۵۵).
2.. أوحَى اللّهُ تَعالَى إلى داودَ ـ : اشْکُرنى حَقَّ شُکرى، فقال: إلهى کَیفَ اَشکُرُکَ حَقَّ شُکرِکَ وشُکرِى إیّاکَ نِعمَةٌ مِنکَ فقال الآنَ: شَکَرتَنى حَقَّ شُکرى، وقال داود: کیفَ کانَ آدَمُ شُکرِکَ حَقَّ شُکرِکَ، وقَدجَعَلتَه أباً لِأنبِیائِکَ وصَفوَتِکَ وأسجَدتَ لَهُ مَلائِکَتَکَ، فقال: أنَّهُ اعتَرَفَ أنَّ ذلِکَ مِن عِندى فَکَانَ اعتِرافُهُ بِذلِکَ حَقَّ شُکرِى (عوالی اللآلی، ج۴، ص۹۸، ح۱۳۷؛ حلیة الأولیاء، ص۶، ح۵۶؛ الدر المنثور، ج۵، ص۲۱۹؛ بحار الأنوار، ج۱۴، ص۴۰، ح۲۵).
3.. علاء بن الکامل: قلت لابی الحسن علیه السلام: أتانِیَ اللّهُ بِأمورٍ لاأحتَسِبُها لاأدری کیفَ وجوهُها؟ قال: أَوَ لاتَعلَمُ أنَّ هذا مِنَّ الشُّکرِ (بحار الأنوار، ج۷۱، ص۵۴، ح۸۶).
