همسران است. برترین مورد آن را میتوان در خانواده نمونه یعنی زندگی امیر مؤمنان علی علیه السلام و فاطمه زهرا علیها السلام مشاهده کرد. امام على علیه السلام در توصیف رفتارش با فاطمه علیهما السلام میفرماید: «به خدا سوگند که تا زنده بود، نه او را عصبانى نمودم و نه به کارى مجبورش کردم! او نیز نه مرا عصبانى نمود و نه در کارى، از من نافرمانى کرد. هنگامى که به او نگاه مىکردم، غمها و اندوهها از من برطرف مىشدند».۱
امام باقر علیه السلام نیز در این باره میفرماید: «براى زن، هیچ شفیعى نزد پروردگارش کارسازتر از رضایت شوهرش نیست. زمانى که فاطمه علیها السلام درگذشت، امیر مؤمنان علیه السلام بر بالین او ایستاد و فرمود: «بار خدایا! من از دختر پیامبرت راضى هستم. بار خدایا! او تنها شد؛ پس همدم او باش. بار خدایا! او مهجور شد؛ پس تو، به او بپیوند. بار خدایا! به او ستم شد؛ پس تو داورش باش که تو، بهترین داورانى».۲
خلاصه سخن این که: تعامل مثبت و سازنده، عامل بنیادین در تأمین مودّت و رحمت بوده و از توانمندیهای اساسی به شمار میرود. خانوادهای موفّق است که همسران از توان برقراری یک تعامل مثبت و سازنده برخوردار باشند. امّا سؤال اساسی این است که مؤلّفههای این تعامل مثبت و سازنده کدام‌اند؟ در متون دینی، موارد متعددی در این باره وارد شده که به اختصار، عبارت‌اند از:
خوش اخلاقی که خود شامل اموری است مانند: نرم‌خویی و انعطافپذیری، خوشگویی، خوشرویی،۳ شوخطبعی،۴ در وسعت قرار دادن خانواده،۵ خشم نگرفتن۶ و....
1.. کشف الغمّة، ج۱ ص۳۶۳؛ المناقب، خوارزمی، ص۳۵۳، ح۳۶۴.
2.. الخصال، ص۵۸۸، ح۱۲.
3.. امام صادق علیه السلام لَمّا سُئلَ عَن حَدّ حُسنِ الخُلُقِ: تُلینُ جانِبَکَ، وَتُطیِّبُ کَلامَکَ، وَتَلقى أخاکَ بِبِشرٍ حَسَنٍ (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۲، ح۵۸۹۷، معانی الأخبار، ص۲۵۳، ح۱).
4.. عَنْ یُونُسَ الشَّیْبَانِیِّ، قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: «کَیْفَ مُدَاعَبَةُ بَعْضِکُمْ بَعْضاً؟» قُلْتُ: قَلِیلٌ، قَالَ: «فَلَا تَفْعَلُوا؛ فَإِنَّ الْمُدَاعَبَةَ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ، وَ إِنَّکَ لَتُدْخِلُ بِهَا السُّرُورَ عَلى أَخِیکَ، وَ لَقَدْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یُدَاعِبُ الرَّجُلَ یُرِیدُ أَنْ یَسُرَّهُ» (الکافی، ج۲، ص۶۶۳).
5.. امام علی علیه السلام: حسنُ الخُلقِ فی ثلاثٍ: اجتنابُ المَحارمِ وطلبُ الحَلالِ و التَوسُّعُ على العیالِ (تنبیه الخواطر: ج۱، ص۹۰).
6.. تنبیه الخواطر: جاءَ رجُلٌ إلى رسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن بَینِ یدَیهِ فقالَ: یا رسولَ اللّه ِ، ما الدِّینُ؟ فقالَ: حُسنُ الخُلقِ. ثُمَّ ←→ أتاهُ عَن یَمینِهِ فقالَ: ما الدِّینُ؟ فقالَ: حُسنُ الخُلقِ. ثُمّ أتاهُ مِن قِبَلِ شِمالِهِ فقالَ: ما الدِّینُ؟ فقالَ: حُسنُ، الخُلقِ. ثُمّ أتاهُ مِن وَرائهِ فقالَ: ما الدِّینُ؟ فالْتَفَتَ إلَیهِ وقاَل: أمَا تَفْقَهُ؟! الدِّینُ هُو أنْ لا تَغْضَبَ (تنبیه الخواطر، ج١ ص٨٩؛ الترغیب و الترهیب، ج۳، ص۴۰۵، ح۱۴).
علاء بن الشخیر: ان رجلاً أتی النبی صلی الله علیه و آله مِن قبل وجهه فقالَ: یا رسولَ اللّهِ، أی العمل أفضل؟ قالَ: حُسنُ الخُلقِ. ثُمَّ أتاهُ عَن یَمینِهِ فقالَ: أی العمل أفضل؟ فقالَ: حُسنُ الخُلقِ. ثُمّ أتاهُ عن شماله شِمالِهِ فقالَ: أی العمل أفضل؟ فقالَ: حُسنُ الخُلقِ. ثُمّ أتاهُ مِن وَبعده یعنی من خلفه فقالَ: أی العمل أفضل؟ فالْتَفَتَ إلَیهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله فقاَل: مَالک لا تَفْقَهُ...؟! حسن الخلق هُو أنْ لا تَغْضَبَ ان استطعت.
