یک. تکامل‏ انسان

یکی از مهم‏ترین فایده بلاها، خاصیت «تکاملی» آنهاست. انسان، موجودی است که به رشد و تکامل نیاز دارد و جز این، ارزش و اهمیتی نخواهد داشت. این مهم، توسط بلاها امکان‏پذیر است. در حالت آسایش و راحتی، قابلیت‏های نهفته انسان، پرورش نمی‏یابند. شهید مطهّری در این باره می‏گوید:

۰.زشتی‏ها مقدّمه وجود زیبایی‏ها و آفریننده و پدیدآورنده آنها هستند. در شکمِ گرفتاری‏ها و مصیبت‏ها، نیک‏بختی‏ها و سعادت‏ها نهفته است.^۱

انسان، موجودی است با قابلیت‏ها و استعدادهای فراوان که برای سعادت و بهْ‏روزی باید پرورش یابند و از قوّه، به فعل تبدیل شوند و در این میان، آنچه زمینه این مهم را فراهم می‏سازد، «سختی»ها و «مصیبت»هاست و کارگاهی که چنین فعل و انفعالی در آن صورت می‏گیرد، «دنیا» است. اساساً فلسفه وجود دنیا، پرورش استعدادهای نهفته انسان است.‏ این که دنیا مقدّمه آخرت است، به همین معناست. آخرت (چه بهشت و چه جهنّم آن)، محلّ بروز «قابلیت‏های پرورش‏یافته» است. در آخرت، جایی برای «قابلیت‏های نهفته» نیست. لذا دنیا خلق شده تا کارگاهی برای پرورش استعدادها و نمایان شدن قابلیت‏ها باشد و ابزار آن نیز امتحانات و ابتلائات است. قرآن کریم در این باره می‏فرماید:

(وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها.^۲

۰.سوگند به نَفْس و آن کس که آن را درست کرد. سپس پلیدکاری و پرهیزگاری‏اش را به آن الهام کرد).

دیو شدن یا فرشته شدن انسان، به این است که چگونه خود را بسازد.^۳ آنچه زمینه این مهم را فراهم می‏آورد، موقعیت‏های تلخ و شیرینی هستند که بشر را به واکنش می‏کشانند. به همین جهت، خداوند متعال، انسان را در رنج آفرینش داده است: (لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَنَ فِی کبَدٍ).^۴ شهید مطهّری معتقد است:

1.. مجموعه آثار شهید مطهری، ج‏۱، ص‏۱۷۴.

2.. سورۀ شمس‏، آیۀ ۷ ـ ۸.

3.. (قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکاهَا * وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا) (سورۀ شمس‏، آیۀ ۹ ـ ۱۰).

4.. سورۀ بلد‏، آیۀ ۴.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

182

ناخوشایندی، ظاهری تلخ، امّا باطنی شیرین دارد. اگر به ظاهر آن نگاه شود، نباید رضایت‏آور باشد؛ امّا نگاه به باطن آن، مایه بردباری است و رضایت‏آور خواهد بود. همه امور ناخوشایند، اهداف و فلسفه‏ای دارند که برای انسان مؤمن، مایه خیر و صلاح‏اند و از آنها با عنوان «معنا» یاد می‏شود. اگر معنای واقعی امور ناخوشایند درک شوند، تلخیِ ظاهر آنها از بین می‏رود و یا قابل تحمّل می‏گردند. از این رو، توجّه به این بُعد از امور ناخوشایند زندگی، موجب رضامندی می‏شود و توان صبر انسان را افزایش می‏دهد. به همین جهت، یکی از اموری که در آیات و روایات اسلامی فراوان دیده می‏شود، توجّه‏دهی به آثار بلاها و مصیبت‏هاست.

به بیان دیگر، مصیبت‏ها و بلاها، هر چند ظاهری تلخ و ناخوشایند دارند، امّا پر از خیر و برکت اند و در حقیقت، برآورنده بخشی از نیازهای زندگی اند.^۱ بنا بر این، بودن در ناخوشایندی، به معنای محرومیت و نابرخورداری نیست. چنین تصوّری، مایه ناامیدی است.^۲ به همین دلیل است که صابران، در بلاها خداوند را شکر می‏کنند.^۳ امام زین العابدینعلیه السلام در دعای خود از خداوند متعال می‏خواهد که توفیق شکر به خاطر نداشته‏ها را به وی عنایت کند:

۰.وَاجعَل شُکرِی لَکَ عَلَی مازَوَیتَ عَنِّی أوفَرَ مِن شُکری إیّاکَ عَلَی ماخَوَّلتَنی.^۴

۰.و سپاس من از تو را به خاطر آنچه از من گرفته‏ای، بیشتر از سپاس من از تو به خاطر آنچه به من داده‏ای، قرار ده.

ابعاد مثبت ناخوشایندها شامل چند امر می‏شود: تکامل انسان؛ تقویت ارتباط با خداوند متعال؛ حفظ دین و ایمان؛ تطهیر گناهان؛ ترفیع درجه؛ پاداش اُخروی.

1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این باره تصریح می‏فرماید: مَن یرِدِ اللّهُ بِهِ خَیراً یصِب مِنهُ (صحیح البخاری، ج۵، ص۲۱۳۸، ح۵۳۲۱؛ مسند ابن حنبل، ج۳، ص۲۳، ح۷۲۳۹).

2.. امام علی علیه السلام: مَن ضُیقَ عَلَیهِ فی ذاتِ یدِهِ فَلَم یظُنَّ أنَّ ذلِک حُسنُ نَظَرٍ مِنَ اللّهِ (لَهُ) فَقَد ضَیعَ مَأمولاً، ومَن وُسِّعَ عَلَیهِ فی ذاتِ یدِهِ فَلَم یظُنَّ أنَّ ذلِک استِدراجٌ مِنَ اللّه ِ فَقَد أمِنَ مَخوفا (تحف العقول، ص۲۰۶؛ الزهد، حسین بن سعید، ص۴۸، ح۷۵).

3.. اللَّهُمَ لَک الحَمدُ حَمدَ الشّاکرینَ لَک عَلی‏ مُصابِهِم (زیارت عاشورا).

4.. الصحیفة السجادیة، ص۱۸۰، دعای ۱.

نام منبع :

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

سایر پدیدآورندگان :

عبّاس پسنديده

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

سوم

کتاب الگوی اسلامی شادکامی، در مدت زمان کوتاه، موفقیت‏ هایی را با عناوین؛ اثر شایسته تقدیر کتاب سال حوزه (۱۳۹۳)، اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳) و نیز رتبه نخست جشنواره علامه طباطبایی مخصوص علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۴) را کسب کرد.
آنچه که مهم به نظر می رسد اینست که همه فعالیت ‏های علمی می ‏تواند سیر صعودی و تکاملی داشته باشد. کتاب الگوی اسلامی شادکامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مولف محترم را بر آن داشت تا بعد از انتشار، اقدام به اصلاح و تکمیل کتاب نماید.
لازم به ذکر است ویراست دوم، متضاد با ویراست نخست نیست بلکه کامل‏تر از آن است. تغییراتی علمی که در ویراست دوم به لحاظ ساختاری و نوشتاری به وجود آمد به شرح ذیل می باشد:
الف) تغییرات ساختاری
۱) یکی از تغییرات عمدۀ نظری مربوط به «ساختار شادکامی» است. ساختار شادکامی، دو مؤلّفه دارد: رضامندی و نشاط. رضامندی در ویراست نخست، فقط یک حوزه داشت و آن، تقدیرهای خداوند متعال بود (رضایت از تقدیر).
بررسی‏ های بیشتر نشان داد که علاوه بر تقدیرها، زندگی ابعادی دارد که رضامندی در آنها نیز مطرح است. از این رو، حوزه ‏های سه‏ گانۀ زندگی یعنی معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی نیز به آن اضافه شدند که فصل‏ های رضایت اقتصادی، رضایت اجتماعی و رضایت سیاسی را به وجود آوردند.
علاوه بر این، تقسیمات مربوط به انواع تقدیرهای خداوند متعال نیز تغییر کرد. در ویراست نخست، تقدیرهای خداوند در مرحله اوّل به دو قسم «تکوینی و تشریعی» و سپس تقدیر تکوینی به «خوشایند و ناخوشایند» و تقدیر تشریعی به «طاعت و معصیت» تقسیم شده بودند. بررسی‏ های بیشتر نشان داد که طاعت و معصیت را می‏ توان در عنوان «تکلیف» تجمیع کرد و از آن‌ جا که تکلیف نیز سخت و دشوار است، آن را در ناخوشایندها قرار داد. از این رو، در این ویراست، نخست تقدیرهای خداوند متعال به دو قسم «خوشایند و ناخوشایند» و سپس تقدیرهای ناخوشایند به دو قسم «تکالیف و بلاها» تقسیم می‏ شوند.
۲) تغییر نظری دوم، مربوط به «پایۀ نظری رضامندی» است. در ویراست نخست، از «خیرباوری» به عنوان اساس رضامندی یاد شده بود. این، هر چند غلط نیست، ولی فقط مخصوص تقدیرهای خداوند متعال است. با اضافه شدن حوزه ‏های زندگی، مشخص شد که پایۀ نظری رضامندی، «خیر» (یا زندگی خوب) است که بخشی از آن، باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال است که از آن به «خیرباوری» یاد می‏ کنیم و بخش دیگر آن، تلاش برای تحقق زندگی خوب در ابعاد سه‏ گانۀ آن است که از آن به «خیرآوری» یاد می‏ کنیم.
۳) تغییر سوم مربوط به تجمیع بحث «وجه خیر بودنِ تقدیر» در یک جاست. در ویراست نخست، این بحث به تناسب، در سه جا پخش شده بود: بحث بلاها، بحث نعمت‏ها و بحث تکلیف‏ ها؛ امّا در این ویراست، همۀ آنها در فصل تقدیر خوب و رضایت از تقدیر الهی جمع شدند تا بهتر قابل فهم باشند.
۴) تغییر نظری سوم، مربوط به اضافه شدن مباحثی مانند: «مکانیزم تأثیر خیر بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر سرور بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر شکر بر رضامندی» و «مکانیزم تأثیر صبر بر رضامندی» «تعریف رضامندی»، «تعریف شکر» و «تعریف صبر» است.
۵) تغییر نظری چهارم، مربوط به فصل «شادکامی در روان‌شناسی مثبت‌گرا» است که به معرفی و نقد نظریه‌های شادکامی می‏پردازد. در این ویراست، اوّلاً به تناسب تغییر چارچوب نظری، نقدها نیز تغییراتی کردند و ثانیاً نظریۀ جدید سلیگمن نیز اضافه و بررسی شد.
۶) به لحاظ ساختاری نیز این ویراست، تغییراتی کرده است. یکی این که فصل الگوی اسلامی شادکامی که در ویراست نخست به جمع ‏بندی مطالب و معرفی الگو در یک نگاه در فصل یازدهم می‏ پرداخت، در این ویراست به فصل دوم منتقل شد تا پیش از هر بحثی، نخست یک معرفی اجمالی از الگو ارائه شود و سپس مباحث آن شروع گردد.
دیگری این که کل مطالب به دو بخش «مباحث نظری شادکامی» و «عوامل شادکامی» تقسیم شد و فصول مربوط به چارچوب نظری در بخش نخست و فصول مربوط به عوامل تحقق‌بخش در بخش دوم، ساماندهی شدند.
سوم این که به تناسب تغییر مبنای نظری رضامندی، سه فصل با عنوان‌های «رضایت اقتصادی»، «رضایت اجتماعی» و «رضایت سیاسی» اضافه شدند.
چهارم این که فصل مبانی خداشناختی، انسان‌شناختی و دین‌شناختی شادکامی که در ویراست نخست در یک فصل و جدا از دیگر مباحث نظری شادکامی آمده بودند، در این ویراست در فصل پایۀ نظری شادکامی و در کنار دیگر مباحث نظری شادکامی قرار گرفت تا مکمل یکدیگر باشند.
ب) تغییرات نوشتاری
به لحاظ نوشتاری نیز تا حد امکان سعی شد که مطالب، خلاصه شده و از نقل مستقیم آیات و روایات خودداری گردد و به پاورقی منتقل شوند تا حجم اثر، کمتر و مطالعه آن راحت‌تر گردد. با وجود افزایش چند فصل، تقریباً حجم کتاب تغییری نکرده است

نتیجه جستجو برای « »