که بیش از دیگران، انسان و نیازها و اصول تکامل او را بشناسد. هیچ کس جز خداوند متعال، دارای این خصوصیات به طور کامل نیست. او به دلیل این که انسان را آفریده، با همه استعدادها و نیازهای او آشناست و به این دلیل که علمِ مطلق است، اصول تکامل او را میداند.
بر این اساس، قرآن کریم، خدا را با ویژگیهای «بهترینِ حاکمان»۱ و «حکمرانترینِ حاکمان»۲ و «بهترینِ جداکنندگان»۳ توصیف مینماید و قانونگذاری را در انحصار او۴ میداند.۵
از این رو، یکی از صفات خداوند متعال، «حاکم» است. صفت «حاکم» در لغت، اسم فاعل از مادّه «حکم»، به معنای باز داشتن است و به کسی گفته میشود که اختلافات مردم را فیصله میدهد و مردم به سخن او گردن مینهند و بدین سان، حکمِ حاکم، در حقیقتْ مانع ستم و ستیزه میگردد.
حکم خداوند، از یک جهت، به دو قسمْ بخشپذیر است: تشریعی و تکوینی. حکم تشریعی، عبارت است از اوامر و نواهی خداوند سبحان که پیامبران و پیشوایان معصومعلیهم السلام، آنها را در قالب احکام تکلیفی پنجگانه به مردم رساندهاند. حکم تکوینی خداوند، عبارت است از: اراده و قضا و قَدَر الهی، که در جهان جاری است.
حقّ قانونگذاری و امر و نهی، از آنِ آفریدگار و مالک مردمان است و بایسته است که احکام دیگران، به حکم خدا برگردد و بر طبق قانون خدا باشد. احادیث، ویژگیهایی را به حکم خداوند نسبت دادهاند، مانند: عدالت، انصاف، خیر و حُسن.۶
بر این اساس، حکم تکوینی شادکامی را خداوند متعال صادر میکند که موجب پیدایش شادکامی و تنظیم قواعد و عوامل تکوینی آن میگردد و حکم تشریعی خداوند، برنامه
1.. (وَهُوَ خَیرُ الْحَکمِینَ) (سورۀ أعراف، آیۀ ۸۷؛ سورۀ یونس، آیۀ ۱۰۹؛ سورۀ یوسف، آیۀ ۸۰).
2.. (وَ أَنتَ أَحْکمُ الْحَکمِینَ) (سورۀ هود، آیۀ ۴۵). نیز، ر.ک: سورۀ تین، آیۀ ۸.
3.. (إِنِ الْحُکمُ إلّا لله یقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَیرُ الْفَصِلِینَ) (سورۀ أنعام، آیۀ ۵۷). نیز، ر.ک: سورۀ یوسف، آیۀ ۶۷.
4.. (إِنِ الْحُکمُ إلّا لله أَمَرَ إلّا تَعْبُدُواْ إلّا إِیاهُ ذَ لِک الدِّینُ الْقَیمُ وَ لَکنَّ أَکثَرَ النَّاسِ لاَ یعْلَمُونَ) (سورۀ یوسف، آیۀ ۴۰).
(مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِىٍّ وَ لاَ یشْرِک فِى حُکمِهِ أَحَدًا) (سورۀ کهف، آیۀ ۲۶).
5.. ر.ک: دانشنامۀ عقاید اسلامی، ج۵، ص۱۰۷.
6.. همان، ص۴۴۷.
