خداوند متعال جز به آنچه نیک است، امر نمیکند و جز از آنچه قبیح است، نهی نمیکند.۱ بشر به صورت فطری، از قبیح، متنفّر است و نسبت به آنچه نیک است، علاقهمندی نشان میدهد. آنچه مهم است این که انسان بداند چه چیزی نیک است و چه چیزی قبیح. از این رو، باور به این که خداوند، جز به حکمت و مصلحت حکم نمیکند، موجب رغبت به طاعت و کراهت از معصیت میشود.
خلاصه سخن این که بر اساس روایات اسلامی، ایمان، عاملی است که موجب رضامندی از قضا و قدر الهی میشود و به همین جهت، چنین شخصی در برابر بلاها، صبور و در برابر نعمتها، شکور است و نسبت به طاعت، رغبت و نسبت به معصیت، کراهت دارد. اتفاقاً در روایتی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به نوعی به هر چهار مؤلّفه، اشاره شده است.۲
ب ـ توحید و نشاط
بخشی از متون نیز به بیان نقش توحیدباوری و ایمان به خداوند در نشاط ـ که بُعد دوم شادکامی است ـ پرداختهاند. این متون، دو گونه اند: برخی به صورت کلّی، به معرّفی این نقش پرداختهاند و برخی به صورت جزئی، نقش این عنصر را در مؤلّفههای نشاط بیان نمودهاند. در برخی از روایات، تصریح شده که ویژگی خداباوران آن است که کسالت و بیحالی از آنان دور است و پیوسته در حال نشاط اند: «تَراهُ بَعیداً کَسَلَهُ، دائِماً نَشاطُهُ».۳ این، نشاندهنده نقش ایمان در نشاط است. پیشتر گفتیم که نشاط به بُعد هیجانی شادکامی مربوط میشود و لذّتها، تأمین کننده آن اند. همچنین بر اساس آنچه در آموزههای اسلام آمده است، مؤمن، موظّف است که لذّت نفس را تأمین کند. قرآن کریم، با صراحت از اهل ایمان میخواهد که لذّتهای حلال را بر خود حرام نکنند۴ و کسانی را
1.. امامُ علی علیه السلام ـ فی وصیتِهِ لابنِهِ ـ : إنّه [یعنِی اللّهَ سبحانَهُ ] لَم یأمُرْک إلّا بِحَسَنٍ، و لَم ینهَک إلّا عن قَبِیحٍ (نهج البلاغة، نامۀ ۳۱).
2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إنَّ المُؤمِنَ إذا أحسَنَ استَبشَرَ، وإذا أساءَ استَغفَرَ، وإذَا ابتُلِی صَبَرَ، وإذا اُعطِی شَکرَ، وإذا اُسیءَ إلَیهِ غَفَرَ (عوالی اللآلی، ج۱، ص۴۳۷، ح۱۵۱؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۲۴، ح۲).
3.. الکافی، ج۲، ص۲۳۰.
4.. (یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَیبَتِ مَا أَحَلَّ اللّه لَکمْ ولاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّه لاَ یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ) (سورۀ مائده، آیۀ ۸۷).
