به دو قسم «شکر» و «صبر» تقسیم شده است.۱
خلاصه سخن این که اگر ایمان کسی کامل باشد، از قضای خوشایند و ناخوشایند الهی، راضی است.۲ نمیشود کسی ادّعای ایمان نماید، ولی از قضای خداوند ناراضی باشد.۳ بر همین اساس، وقتی خداوند، آدم را به زمین فرو فرستاد، آدم رو به روی کعبه ایستاد و دو رکعت نماز به جا آورد. آن گاه خداوند، این دعا را به او الهام فرمود:
۰.اللّهُمَّ إنّی أسأَلُک إیمانا یباشِرُ قَلبی، ویقینا صادِقا حَتّی أعلَمَ أنَّهُ لا یصیبُنی إلّا ما کتَبتَ لی، ورِضا بِما قَسَمتَ لی.۴
۰.خدایا! از تو ایمانی قلبی میخواهم، و یقینی صادقانه ـ تا بدانم جز آنچه برایم مقرّر داشتهای، به من نمیرسد ـ و [نیز] خشنودیای به آنچه برایم تقسیم کردهای.
بنا بر این، آگاهی از این حقیقت، موجب رضامندی از قضای الهی میشود. به همین جهت، امام صادق علیه السلام نقل میکند که در جریانی، موسی علیه السلام پس از آگاهی از حکمت تفاوت قضای الهی، فرمود:
۰.یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَک أن یرضی بِما صَنَعتَ.۵
۰.پروردگارا! شایسته است آن که تو را میشناسد، به کار تو خشنود باشد.
اگر ایمان و یقین واقعی به خداوند وجود داشته باشد، رضامندی از خدا نیز به وجود میآید و همین امر، موجب شکر در خوشایند و صبر در ناخوشایند میگردد.
1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: الإِیمانُ نِصفانِ، نِصفٌ فِی الصَّبرِ ونِصفٌ فِی الشُّکرِ (تحف العقول، ص۴۸؛ جامع الأخبار، ص۱۰۳، ح۱۷۱).
امام علی علیه السلام: الإِیمانُ، صَبرٌ فِی البَلاءِ وشُکرٌ فِی الرَّخاءِ (غرر الحکم، ح۱۳۵۰)؛ المُؤمِنُ شاکرٌ فِی السَّرّاءِ، صابِرٌ فِی البَلاءِ، خائِفٌ فِی الرَّخاءِ (همان، ح۱۷۴۳؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۵۲، ح۱۳۶۰).
2.. امام علی علیه السلام: إن عَقَدتَ إیمانَک فَارضَ بِالمَقضِی عَلَیک ولَک (مختصر بصائر الدرجات، ص۱۳۹؛ غرر الحکم، ح۳۷۲۳).
3.. امام صادق علیه السلام نقل میکند که: روزی امام حسن مجتبی علیه السلام با عبداللّٰه بن جعفر ملاقات کرد و به او فرمود: یا عَبدَ اللّهِ، کیفَ یکونُ المُؤمِنُ مُؤمِنا وهُوَ یسخَطُ قِسمَهُ، ویحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ، وَالحاکمُ عَلَیهِ اللّهُ؟! (الکافی، ج۲، ص۶۲، ح۱۱؛ مشکاة الأنوار، ص۷۴، ح۱۳۷).
4.. المعجم الأوسط، ج۶، ص۱۱۷، ح۵۹۷۴؛ تاریخ دمشق، ج۷، ص۴۲۸، ح۲۰۳۸.
5.. مشکاة الأنوار، ص۵۰۲، ح۱۶۸۲؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۳۴۹، ح۳۸.
