تازيانه عذاب استيصال ، فرعون را وادار به اعتراف به حق نمود : اين داستان را قرآن چنين نقل مى كند : هنگامى كه در شُرُف غرق شدن قرار گرفت ، گفت : «ايمان آوردم كه هيچ معبودى جز آنكه فرزندان اسرائيل به او گرويده اند ، نيست ، و من از تسليم شدگانم» ^۱ .
ابوجهل معاصر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله حتى هنگام مرگ نيز حاضر نشد به حقّ اعتراف كند . از اين رو آن حضرت پس از پايان جنگ بدر هنگامى كه از كنار كشته ها مى گذشت ، وقتى به جنازه ابوجهل رسيد فرمود : بدرستى كه ابوجهل بيش از فرعون بر خداوند دشمنى دارد ، چرا كه فرعون آنگاه كه يقين به نابودى پيدا كرد ، به يگانگى خداوند اعتراف كرد ولى ابوجهل وقتى يقين به هلاكت پيدا نمود ، لات و عزّى را خواند» ^۲ .
كسانى كه با مواعظ وهشدار پيامبران و با تازيانه بلا و حتّى با تازيانه عذاب استيصال بيدار نمى شوند ، تازيانه مرگ آنان را هشيار مى كند و حجابهاى غفلت و موانع معرفت را از انديشه و ديده دل آنان كنار مى زند : به گفته امام على عليه السلام «مردمان در خوابند ، آنگاه كه مُردند ، بيدار شوند ^۳ » .
خداوند متعال خطاب به مجرمان متعصبى كه با تازيانه مرگ بيدار شده اند ، در صحنه قيامت مى فرمايد : «لَّقَدْ كُنتَ فِى غَفْلَةٍ مِّنْ هَـذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَـآءَكَ فَبَصَرُكَ

متعصب را نمى تواند بزدايد و حتى اعجاز هيچ پيامبرى براى علاج بيمارى آنان سودمند نيست . از همين رو حضرت عيسى عليه السلاممى فرمايد :
«بيماران را با اذن الهى شفا بخشيدم و لال و پيس را با اذن خداوند بهبودى دادم و مردگان را با اذن الهى زنده كردم . به مداواى احمق همت كردم اما نتوانستم او را اصلاح كنم .
گفته شد : اى روح خدا ، احمق كيست ؟
فرمود : خودبين و خود رأى ، آنكه همه فضل ها را از آنِ خود مى داند . و حق و وظيفه اى بر خويش نمى بيند ، اين نادانى است كه راهى براى مداوايش نيست» ^۱ .
افراد متعصب ولجوجى را كه حجابهاى معرفت در آنان قابل زوال نيست، مى توان به دو دسته تقسيم كرد : دسته نخست كسانى كه با عذاب استيصال ـ يعنى بلايى كه مرگ و هلاكت در پى دارد ـ هشيار مى شوند و به حق اعتراف مى كنند . دسته دوم كسانى كه عذاب استيصال هم آنها را نمى تواند هشيار كند . فرعون معاصر موسى عليه السلاماز دسته نخست و ابوجهل معاصر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آلهاز دسته دوم به شمار مى رود .
فرعون و هوادارانش چنان گرفتار تعصب ، كبر ، لجاجت موانع معرفت بودند كه نه مواعظ موسى ، ^۲ بلكه استدلالهاى او براى اثبات توحيد ^۳ معجزات آن حضرت براى اثبات نبوتش ^۴ و بلاها و مشكلات اقتصادى ^۵ و اجتماعى ^۶ كه در نتيجه مخالفت با حقگرايى گريبانگير آنان مى شد ، هيچ يك از آنان را هشيار نساخت؛ ولى