اگرچه به طور موقت باشد . اگر كسى قرآن را با تدبّر بخواند ، ولى از ظلم ، تعصب ، استبداد ، كبر ، عجب و شرب خمر اجتناب نكند ، قطعا تلاوتش شفا بخش نيست : «خداوند ظالمان و فاسقان را هدايت نمى كند» ^۱ .
قرآن هدايت است ولى براى كسانى كه موانع هدايت را ، كه همان موانع شناخت كه تقواى عقلى است،از سر راه خود بردارند: چنانكه قرآن تصريح مى كند «اين كتابى است كه شك در آن روا نيست راهنماى پرهيزگاران است ^۲ » و اگر تلاوت كننده شرايط تلاوت را فراهم نسازد ، نه تنها قرآن شفا بخش نيست و حجابهاى دل را زايل نمى سازد ، بلكه حجابى بر حجابهاى آن مى افزايد چنانكه قرآن كريم مى فرمايد : «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْءَانِ مَا هُوَ شِفَآءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ وَ لاَ يَزِيدُ الظَّــلِمِينَ إِلاَّ خَسَارًا ؛ ^۳ و از قرآن آنچه براى مؤمنان شفابخش و رحمت است فرو مى فرستيم و ستمكاران را جز زيان نيفزايد» . اينگونه قاريان نه تنها مشمول رحمت حق نيستند ، بلكه مورد لعنت قرآن نيز قرار مى گيرند : «بسى تلاوتگر قرآن است كه قرآن او را لعنت مى كند» ^۴ . ساير داروهاى معرفت نيز توضيحاتى دارند كه شرح آن را به فرصتى ديگر موكول مى كنيم .

۴ ـ اصول داروهاى معرفت

آنچه به عنوان داروى معرفت در اين فصل بيان شد ، در واقع به دو عنوان باز مى گردد : يكى قرآن كه مى توان اصطلاح داروى تشريعى را در باره اش به كار برد ، و ديگرى بلاء كه داروى تكوينى است . به سخن ديگر خداوند متعال براى درمان بيمارانى كه به بيمارى حجابهاى معرفت گرفتار شده ، دو دارو در نظام آفرينش قرار

ذكر شد . دليل اينكه اين امور در اين فصل و به عنوان دارو مطرح شدند ، نقش آنها در درمان بيماريهاى جان و زدودن موانع معرفت ، و تصريح به اين نقش در بسيارى از آيات و روايات است .

۲ ـ قلمرو تأثير داروهاى معرفت

نكته قابل تأمل ديگر درباره داروهاى معرفت اين است كه كدام دسته از موانع معرفت با اين داروها قابل زدودن هستند؟ آيا همه موانع معرفت را مى توان با اين داروها زدود؟ آيا موانع حسّى و موانع علوم رسمى با اين داروها قابل درمان هستند ؟ بالاخره قلمرو تأثير داروهاى معرفت تا كجاست ؟
پاسخ اين است كه دقت و تأمل در متن آيات و احاديثى كه در اين باره وارد شده است ، نشان مى دهد كه اين داروها اصولاً مربوط به دسته سوم از موانع معرفت ـ يعنى موانع نور علم ـ هستند؛ هر چند تأثير فى الجمله آنها در زايل ساختن برخى از موانع علوم رسمى را نمى توان انكار كرد .

۳ ـ چگونگى به كار بردن داروهاى معرفت

نكته سوم اين كه داروهاى معرفت را چگونه بايد به كار برد و در چه شرايطى اين داروها در زدودن موانع مؤثر هستند ؟
پاسخ تفصيلى اين سؤال در اين فرصت ممكن نيست؛ اما به طور اجمال مى توان گفت كه به كار بردن هر يك از اين داروها شرايطى دارد كه تنها با ايجاد آن مى توان تأثير انتظار آنها را داشت ؛ مثلاً تلاوت قرآن زنگار حجابهاى معرفت را از آينه جان پاك مى كند و دل را جلا مى دهد و آماده بهره گيرى از افاضات غيبى و الهامات الهى مى نمايد ، ليكن تأثير اين دارو دو شرط اساسى دارد : يكى تدبر كه به فرموده امام على عليه السلام : «قرائتى كه تدبر ندارد خيرى هم ندارد» ^۱ . ديگرى اجتناب از موانع معرفت؛