107
علم و حكمت جلد اوّل

بلكه نزديك شدن به كمال مطلق است . پيامبران نخستين پله اين نردبان را بنا نهادند و وظيفه انسان است كه پله دوم را بسازد و امّا نردبان سوم بر خداى متعال است كه آن را كار گذارد .

۱ ـ حكمت نظرى

حكمت نظرى مقدمه اى علمى براى رسيدن به هدف اعلاى انسانى است . از ويژگيهاى اين حكمت آن است كه قابل تعليم و تعلّم است و يكى از انگيزه هاى اساسى بعثت پيامبران به شمار مى رود كه قرآن كريم طىّ آيات متعدد بدان پرداخته است : خداوند مى فرمايد :
«يقينا [ خدا ] بر مؤمنان در برانگيختن فرستاده اى از ايشان بر مؤمنان منّت نهاده است كه آيات خود را برايشان بخواند و آنها را پاكيزه گرداند و بديشان كتاب و حكمت بياموزد؛ هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بسر برده باشند»مم آل عمران : ۱۶۴ ، و بنگريد بقرة : ۱۲۹ و ۱۵۱ ، جمعة : ۲ . .
حكمت نظرى كه بر آن عقل نظرى اطلاق مى شود ، از ديدگاه قرآن شامل همه معارف اعتقادى و اخلاقى و عملى مى گردد كه آدمى را به سوى زندگانى پاكيزه رهنمون مى شود و به غايت خلقتش نزديك مى گرداند . از اين روست كه قرآن كريم پس از ارائه امور گوناگون در عرصه هاى اعتقادى و اخلاقى و عملى، همه آنها را حكمت دانسته و فرموده است :
«ذلك ممّا اوحى اليك ربّك من الحكمة» ۱ .
«اينها از حكمت هايى است كه پروردگارت به تو وحى كرده است» .

1.اسراء : ۳۹ .


علم و حكمت جلد اوّل
106

علاّمه طباطبايى در تفسير «الميزان» مى گويد :
«حكمة به كسر حاء و بر وزن «فِعْلة» بنا شده است و بناى نوع است تا نوع خاصى را بيان كند . در نتيجه معناى آن نوعى از احكام و اتقان يا نوعى از امر استوار متقن است كه در آن رخنه و ضعفى مشهود نباشد و كاربرد آن قطعا شامل معلومات عقلى حق و درست و بطلان ناپذير و دور از كذب مى شود» ۱ .
ملاحظه مى كنيم كه احاديث ، معانى گوناگونى را براى حكمت آورده اند و مفسّران نيز در تفسير اين كلمه از آراى گوناگون ياد كرده اند .
آلوسى در تفسير خود ۲۹ قول آورده و چنين مى گويد :
«اهل علم در معناى اين كلمه ۲۹ قول بيان كرده اند كه برخى از معانى آنها نزديك به همديگر است و پاره اى از مؤلّفان ، معانى بيشترى درباره اين واژه برشمرده اند . چون بناى ما بر اختصار است ، مى گوييم اصل واژه ، مصدر باب اِحكام است به معناى محكم كارى ؛ چه در علم چه در عمل و چه در گفتار يا در همه اين امور» ۲ .
تعريف ما از حكمت با تأمّل در كاربرد قرآنى و حديثى اين واژه در ارتباط با انسان چنين به دست مى آيد . حكمت يعنى مقدمات علمى، عملى و روحى براى نيل انسان به هدف والاى انسانيت ؛ و آنچه را كه احاديث در تفسير اين كلمه آورده اند مصداقى از مصاديق اين تعريف عام است . در پرتو تعريف مذكور حكمت سه گونه مى شود : حكمت نظرى و حكمت عملى و حكمت حقيقى . اين سه همچون پله هاى نردبان استوارى هستند كه زمينه و مايه اعتلاى آدمى به مقام كامل انسانى

1.تفسير الميزان : ۲ / ۳۹۵ .

2.روح المعاني : ۳ / ۳۶ / ۳۷ .

  • نام منبع :
    علم و حكمت جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری، با همکاری: رضا برنجکار، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 115682
صفحه از 443
پرینت  ارسال به