بدين‏سان، انسان در سير تكاملى خود ، به نقطه‏اى از كمالات نفسانى مى‏رسد كه سختى‏هاى زندگى ، نه تنها موجب نگرانى و اندوه او نمى‏شوند، بلكه خرسندى او را در پى‏خواهد داشت ؛ زيرا باور دارد كه سختى‏هاى زندگى ، او را به كمال مطلق نزديك مى‏كنند، و هر چه بر ايمانِ انسان به خداى‏يگانه افزوده شود، نگرانى‏هاى او كاهش مى‏يابد و حوادث تلخ زندگى بر او گواراتر مى‏گردد تا آن جا كه به زبان حال و قال مى‏گويد:

در بلا هم مى‏چِشَم لذّات اومات اويم، مات اويم، مات او .
در روايتى آمده است كه امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
لَو يَعلَمُ النَّاسُ ما فى فَضلِ مَعرِفَةِ اللَّهِ ما مَدّوا أَعيُنَهُم إِلى‏ ما مَتَّعَ اللَّهُ بِهِ الأَعداءَ مِن زَهرَةِ الحَياةِ الدُّنيا ونَعيمِها ، وكانَت دُنياهُم أَقَلَّ عِندَهُم مِمّا يَطَؤونَهُ بِأَرجُلِهِم ، ولَنَعِموا بِمَعرِفَةِ اللَّهِ - جَلَّ وعَزَّ - ، وتَلَذَّذوا بِها تَلَذُّذَ مَن لَم يَزَل فى رَوضاتِ الجِنانِ مَعَ أَولِياءِ اللَّهِ .
إِنَّ مَعرِفَةَ اللَّهِ آنِسٌ مِن كُلِّ وَحشَةٍ ، وصاحِبٌ مِن كُلِّ وَحدَةٍ ، ونورٌ مِن كُلِّ ظُلمَةٍ ، وقُوَّةٌ مِن كُلِّ ضَعفٍ ، وشِفاءٌ مِن كُلِّ سُقمٍ .^۱
اگر مردم مى‏دانستند كه معرفت خدا چه فضيلتى دارد ، به آنچه خدا از شكوفه زندگى دنيا و نعمت آن در اختيار دشمنان نهاده بود ، چشم نمى‏دوختند و دنياى آنان ، نزدشان از آنچه بر آن پا مى‏نهند ، كمتر مى‏نمود و بى‏گمان ، از معرفت خداى جليل و عزيز ، بهره‏مند مى‏شدند و چونان كسى كه همواره در باغ‏هاى بهشت با اولياى خداست ، از آن ، لذّت مى‏بردند . بى‏گمان ، معرفت خدا ، مونس هر هراس ، همراه هر تنهايى ، نور هر تاريكى ، نيروى هر ناتوانى و شفاى هر بيمارى است .

در حديثى از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله آمده كه مى‏فرمايد:
إنَّ اللَّهَ بِحُكمِهِ وفَضلِهِ جَعَلَ الرَّوحَ وَالفَرَحَ فِى اليَّقينِ وَالرِّضا ، وجَعَلَ الهَمَّ وَالحُزنَ فِى الشَّكِّ وَالسَّخطِ .^۱
خداوند - از روى حكمت و فضل خويش - آسايش و شادمانى را در يقين و خرسندى قرار داد و گرفتارى و اندوه را در شك و ناخرسندى .

۳ - ۱ - ۱ . ايمانِ راستين‏

از منظر خداشناسان و خداباوران حقيقى، بالاترين لذّات دنيا در مقايسه با لذّت‏هاى معنوى ، كمترين ارزشى ندارند . از اين رو، از دست دادن آن براى آنان نگران كننده نيست ؛ بلكه وارستگى از دنيا براى آنها لذّتبخش و شادى‏آفرين است ، چنان كه امام على عليه السلام در توصيف مؤمنانى اين چنين مى‏فرمايد: «مَسرُورٌ بِفَقرِهِ» .^۲ نه تنها تحمّل فقر براى آنان سخت و نگران كننده نيست، بلكه چون مقدّمه لذّت‏هاى معنوى است، شادى‏آفرين است.
در روايتى از امام عسكرى عليه السلام نقل شده كه مى‏فرمايد:
ما مِن بَلِيّةٍ إلّا وللَّهِ فيها نِعمَةٌ تُحيطُ بِها .^۳
هيچ گرفتارى‏اى نيست مگر آن كه نعمتى از خداوند ، آن را در ميان گرفته است .
اين است كه مؤمنان راستين، باور دارند كه گرفتارى‏هاى زندگى ، به ظاهر بلا ، و در واقع ، نعمت الهى اند .^۴