نگرانى است . از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود :
إيّاكَ وَالجَزَعَ ؛ فَإِنَّهُ يَقطَعُ الأَمَلَ ، ويُضعِفُ العَمَلَ ، ويورِثُ الهَمَّ . وَاعلَم أنَّ المَخرَجَ في أمرَينِ : ما كانَت فيهِ حيلَةٌ فَالاِحتِيالُ ، وما لَم تَكُن فيهِ حيلَةٌ فَالاِصطِبارُ .^۱
از بى‏تابى بپرهيز كه رشته اميد را پاره مى‏كند و كار را سست مى‏گرداند و اندوه را در پى مى‏آورد . بِدان كه نجاتْ در دو چيز است : مشكلى را كه چاره دارد بايد چاره‏انديشى كرد و مشكلى را كه چاره ندارد بايد شكيبايى ورزيد .
شكيبايى ، دارويى است كه خداوند منّان به وسيله آن ، انسان را از غصّه نجات مى‏دهد . از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت شده كه فرمود :
إنَّ الصَّبرَ فى مَواطِنِ البَأسِ مِمّا يُفَرِّجُ اللَّهُ عزّ وجلّ بِهِ الهَمَّ ويُنَجّى بِهِ مِنَ الغَمِّ ، وتُدرِكونَ بِهِ النَّجاةَ فِى‏الآخِرَةِ .^۲
شكيبايى در دشوارى‏ها ، از جمله چيزهايى است كه خداوند با آن، گرفتارى را برطرف مى‏سازد و از اندوه، رهايى مى‏بخشد و شما با آن در آخرت، نجات در مى‏يابيد .
امام على عليه السلام نيز ضمن پندهايى به فرزندش امام حسن عليه السلام مى‏فرمايد :
اِطرَح عَنكَ وارِداتِ الهُمومِ بعَزائمِ الصَّبرِ وحُسنِ اليَقينِ .^۳
اندوه‏هايى را كه به تو مى‏رسد، با نيروى شكيبايى و يقين نيكو از خود دور كن.
طبق اين راه كار ، در مواردى كه برطرف كردن نگرانى امكان‏پذير است ، شكيبايى‏^۴ در كنار چاره‏انديشى ، مى‏تواند فشارهاى روانىِ نگرانى را كاهش دهد ؛

دل‏بستگى بيشترى به دنيا دارد ، بى‏تابى او در سختى‏ها ، افزون‏تر است . در روايت آمده است كه عيسى عليه السلام مى‏فرمايد :
إنَّ أجزَعَكُم عَلَى البَلاءِ لَأَشَدُّكُم حُبّاً لِلدُّنيا .^۱
به درستى ، بى‏تاب‏ترين شما در برابر گرفتارى، دنيا دوست‏ترين شماست .
در مقابل ، هر چه از دل‏بستگى انسان به دنيا كاسته شود ، مقاومت او در برابر سختى‏ها و گرفتارى‏هاى زندگى بيشتر مى‏گردد . در ادامه روايت پيشين آمده :
وإنَّ أصبَرَكُم عَلَى البَلاءِ لَأَزهَدُكُم فِى الدُّنيا .^۲
و شكيباترين شما بر گرفتارى، بى‏رغبت‏ترين شما به دنياست.
بر اين اساس ، در روايات اهل بيت عليهم السلام تأكيد شده كه خصلت دنيادوستى ، عامل بيمارىِ اندوه است و زهد در دنيا موجب درمان اين بيمارى ، و آسايش جسم و جان آدمى است .^۳ در روايتى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله مى‏خوانيم :
الرَّغبَةُ فِى الدُّنيا تُكثِرُ الهَمَّ وَالحُزنَ ، وَالزُّهدُ فِى الدُّنيا يُريحُ القَلبَ وَالبَدَنَ .^۴
اشتياق به دنيا ، غصّه و اندوه را فراوان مى‏كند و بى‏رغبتى به دنيا ، دل و تن را آسوده مى‏سازد .
به گفته آية اللَّه شيخ محمّدحسين اصفهانى (كمپانى) :

همين جا در بهشت جاودانى‏اگر دل را ز دنيا كنده باشى .^۵

۲ - ۳ - ۲ . شكيبايى‏

پيش از اين اشاره شد كه بى‏تابى در سختى‏ها ، يكى از عوامل توليد و تشديد اندوه و