۳ - ۶ - ۱ . رابطه ناشناخته روانى‏

برپايه شمارى از روايات، ارواح اهل ايمان، رابطه مرموزى با يكديگر، و با اهل بيت عليهم السلام دارند كه در نتيجه آن، شادى و اندوه آنها به يكديگر منتقل مى‏شود. در اين صورت، انسان، احساس شادى و يا اندوه مى‏نمايد بدون اين كه بداند علّتش چيست؟!^۱

۳ - ۶ - ۲ . القائات فرشته و يا شيطان‏

يكى ديگر از عوامل غير اختيارى شادى و يا غم، القائات درونى است كه به وسيله فرشته‏^۲و يا شيطان‏^۳ صورت مى‏گيرد. گاه بدون اين كه انسان بخواهد ، مسائلى به ذهن او خطور مى‏كنند كه باعث شادى وى مى‏شوند و گاه به عكس، چيزهايى در ذهنش وارد مى‏شوند كه او را غمگين مى‏نمايند. بر پايه روايتى از امام صادق عليه السلام اين گونه شادى‏ها و غم‏ها ممكن است ريشه در الهام فرشتگان و يا وسوسه شياطين داشته باشد.

گرفته است، مانند: خوردن گوشت، بويژه گوشت برخى از پرنده‏ها، خوردن انگور سياه، مصرف كدو، نوشيدن عسل، نگاه كردن به سبزه، و چهره زيبا، لذايذ جنسى حلال، خواب ، نظافت، شستشوى سر با گل خطمى، استفاده از انگشتر فيروزه، و لباس نرم، استعمال بوى خوش، سواركارى و پياده‏روى و ... .
در تبيين رواياتى كه به نقش اين گونه امور در درمان نگرانى و يا پديد آوردن شادى اشاره دارند، چند نكته قابل توجه است:
۱ . عوامل شادى و يا غم‏زدايى، منحصر به عواملِ عقلى، اخلاقى، رفتارى و عبادى نيستند ؛ بلكه عوامل مادى نيز در كنار ديگر عوامل مى‏تواند در آسايش روانى و شادكامى فرد ، مؤثّر باشد.
۲ . با عنايت به اين كه سند همه اين روايات ، از اعتبار لازم برخوردار نيست، پژوهش‏هاى علمى مى‏تواند در ارزيابى مدلول (محتواى) آنها مؤثّر باشد، چنان كه در مواردى صحّت مفاد آنها از نظر علمى ، مورد تأييد قرار گرفته است.^۱
۳ . آنچه در روايات مورد اشاره آمده ، همه عوامل تأثيرگذار در درمان اندوه و يا پديد آوردن شادى نيست؛ زيرا نه بناى اهل بيت عليهم السلام بر اين بوده كه در اين گونه مسائل وارد شوند، و نه همه آنچه آنها فرموده‏اند ، به دست ما رسيده است.

۳ - ۶ . عوامل غير اختيارى‏

آنچه تاكنون در باره عوامل شادى گذشت، امورى اختيارى هستند كه انسان، با بهره‏گيرى از آنها، مى‏تواند شادكام باشد ؛ امّا در روايات اهل بيت عليهم السلام، به دو عامل غير اختيارىِ شادى و يا اندوه نيز اشاره شده است: