کتاب فرهنگ نامه تجارت و داد و ستد، يکى از فرهنگنامه هايى است که از دانشنامه قرآن و حديث بر گرفته شده و با هدف استوار سازى فرهنگ دينى، اصلاح فرهنگ عمومى و ترويج معارف اصيل اسلام منتشر مى شود.
درآمد اين فرهنگنامه، توضيحى کوتاه درباره واژه شناسى تجارت، معناى آن در علم حقوق، پيشينه نظريّه هاى تجارى مدرن و کاربرد واژه تجارت در قرآن و حديث در تجارت مادّى و معنوى است.
در ادامه کتاب، متن رهنمودهاى پيشوايان اسلام درباره انواع داد و ستد، بازرگانى، احکام، آداب و آسيب هاى خريد و فروش، همچنين توصيه هايى درباره شغل ها و معاملات نکوهيده و مباحثى مرتبط با بازار، قيمت گذارى اجناس، گرانى و ارزانى، با نظمى نو و به طور نسبى، جامع، همراه با تحليل هاى مورد نياز در هشت فصل آورده مى شوند:
در فصل اوّل، به جايگاه تاجر و کاسب درستکار، اهمّيت تجارت و برکات مادّى و معنوى آن، آثار زيانبار مادّى و معنوىِ بيکارى و تبيين سهم تجارت در توسعه اقتصادى، پرداخته شده است.
در فصل دوم، معيارهاى کلّى در صحّت و بطلان معاملات و داد و ستدها تبيين شده اند.
فصل سوم، درباره مهمترين احکام تجارت، مانند: رضايت طرفين معامله، کتمان نکردن عيب کالا، کامل دادن حقّ مشترى، رعايت حق و عدل و دورى کردن از حرامخوارى است.
فصل چهارم به تبيين آداب تجارت اختصاص دارد، از جمله: آموختن احکام تجارت، ياد خدا، دعا و طلب خير کردن از خداوند سبحان، صداقت و راستگويى، رعايت احتياط در توزين از سوى دو طرف معامله، انتخاب جنس مرغوب و باکيفيت، انتخاب نخستين قيمت پيشنهادى، گذشت و آسان نگيرى در معامله، فسخ کردن معامله فرد پشيمان، اعتدال در طلب روزى، صدقه دادن، يادداشت کردن و ثبت حساب ها، مشورت کردن، شريک شدن با افراد خوشروزى، استعداديابى خود براى انتخاب شغل، جرئت ريسک کردنِ همراه با تدبير، انتخاب شهر خود براى اشتغال در صورت امکان، واگذار نکردن معاملات بزرگ به ديگرى و چانه زدن.
در ادامه نيز نمونه هايى از خريدهاى امام على عليه السلام گزارش شده اند و پايان بخش اين فصل، تحليلى درباره احکام و آداب تجارت است.
در فصل پنجم، آفت هاى تجارت و داد و ستد تبيين شده اند، مانند: ناآگاهى از احکام تجارت، دروغگويى، سوگند خوردن بويژه سوگند دروغ، خيانت، رباخوارى، کم فروشى، بازارگرمى کردن براى ديگران، مغبون کردن کسى که اعتماد کرده، فريب دادن، خدا را فراموش کردن، انتخاب سرزمينى که ديندارى در آن جا امکان پذير نيست، دبّه کردن در معامله، بى انصافى در سود، فروش بر پايه تخمين و بدون اندازه گيرى، گِله کردن از سود نبردن، وارد شدن در خريد و فروش ديگران، تعريف کردن از کالا هنگام فروش و بد گفتن از آن به وقت خريد، رد کردن سود اندک، معامله کردن با افراد بى بخت و بى روزى، معامله کردن با شرابخوار، خريد و فروش در مسجد، عرضه کالا در فاصله ميان طلوع فجر تا طلوع خورشيد و خارج نشدن براى سفر تجارى در سه شب آخر هر ماه.
فصل ششم به شغل ها و معامله هاى نکوهيده مانند: تجارت مواد غذايى و ارزاق عمومى، سلاّخى، کفن فروشى و نيز فروختن ملک بدون جاى گزين کردن آن، اختصاص دارد. در پايان اين بخش، حکمت ناپسندىِ اين گونه شغل ها و معامله ها بيان شده است.
فصل هفتم درباره مباحث مربوط به بازار است. در اين فصل، نخست احاديثى که بر نکوهش بازار دلالت دارند، گزارش و تبيين مى شوند و سپس مباحثى در موضوع بازار، مانند: ضرورت نظارت بر بازار، رهنمودهايى از پيامبر صلى الله عليه و آله و امام على عليه السلام براى بازاريان، برخورد تند امام على عليه السلام با خيانت کارگزار بازار، و شمارى از احکام و آداب بازار، بيان مى گردند.
فصل هشتم درباره قيمت گذارى کالا و ارزانى و گرانى اجناس است. در اين فصل، ابتدا احاديثى که بر نکوهش قيمت گذارى براى اجناس دلالت دارند، گزارش و تبيين مى شوند و در ادامه، احاديثى درباره: نعمتِ ارزانى کالاها، پرهيز از هر اقدامى که موجب گرانى مى شود، مواسات با مردم هنگام گرانى و دعا کردن براى کاهش قيمت ها آورده مى شوند.
