155
فرهنگ نامه تجارت و داد و ستد

آن براى تملك است.
با توجه به اين شرط، اشيائى مثل خس و خاشاك به سبب بى ارزش بودن، قابليت تملك و صلاحيت داد ستد ندارند. انسان آزاد نيز قابليت تملك و صلاحيت داد و ستد ندارد و از اين رو، قابل خريد و فروش نيست. اموال مشترك عمومى جوامع، همانند نور خورشيد، جنگل‏ها و مراتع نيز قابليت تملك شخصى ندارند (البته حق انتفاع و بهره‏بردارى از آنها قابل داد و ستد است).

۲.صلاحيت استفاده (انتفاع): هدف از داد و ستد، انتقال ملكيت شى‏ء ازفروشنده به خريدار براى فايده بردن او از شى‏ء معامله شده است. از اين رو، چيزهايى كه قابليت استفاده ندارد، شايستگى داد و ستد هم نخواهد داشت. اين شرط، سبب خروج اشيائى چون شراب مى‏شود كه از ديدگاه شارع مقدس، شايستگى استفاده و انتفاع ندارد.

۳.قدرت بر تسليم: معامله نمى‏تواند روى آن شى‏ء كه قابل تسليم نيست انجام شود. حيوانى كه فرار كرده، يا زمينى كه از سوى غاصبى غصب شده و فروشنده امكان باز پس گيرى آن را ندارد، از اين جمله‏اند.
البته، اگر خريدار قدرت باز پس گيرى شى‏ء معامله شده را داشته و اين شرط را بپذيرد، معامله صحيح خواهد بود.

۴.معلوم بودن (از جهت مقدار و وصف): لازم است شى‏ء معامله شده، معلوم و مشخص باشد ؛ هم از منظر ويژگى‏ها و هم از جهت مقدار و كمّيت.
براى مثال نمى‏توان خانه اى يا زمينى را با عنوان كلى يك خانه يا يك زمين فروخت، بلكه تنها پس از مشخص كردن ويژگى‏ها و اوصاف كه آن را از ديگر اشيا متمايز مى‏كند قابليت داد و ستد خواهد يافت.
توجه نكردن به اين شرط، سبب پديد آمدن معامله غررى خواهد شد كه


فرهنگ نامه تجارت و داد و ستد
154

را تثبيت نمى‏كند. معامله هازل (غير جدى)، غافل، مست و شخصى كه با مصرف مواد مخدر و روانگردان گيج و منگ شده، به سبب دارا نبودن قصد انجام دادن فعل، باطل است و حتى به عنوان عقد فضولى هم قابليت تصحيح ندارد.۱

۷.ولايت داشتن (به عنوان مالك يا ولى يا وكيل): اين شرط نيز شرطى عقلائى و ارتكازى است. خريد و فروش يك شى‏ء تنها از سوى كسى مجاز است كه حق و اجازه انجام معامله را داشته باشد. اين شخص ممكن است مالك شى‏ء (به گونه دارا بودن ملكيت تام) يا وكيل مالك در انجام فعل باشد. همچنين ممكن است شخص معامله‏كننده به سبب دارا بودن ولايت (بر كودك يا مجنون)، يا وصايت (از كسى كه فوت كرده) اين صلاحيت را يافته باشد. با در نظر گرفتن اين شرط، معلوم مى‏شود كه شخص غاصب و سارق، صلاحيت داد و ستد ندارد ومعامله اش صحيح نيست. حتى اگر شى‏ء داد و ستد شده چندين بار دست به دست شده و معامله‏هاى متعددى روى آن صورت گرفته باشد، هيچ يك از اين معاملات نافذ نيست و آن شى‏ء در ملكيت مالك اول باقى مانده است و او حق امضا يا فسخ هر يك از داد و ستدهاى انجام شده در هر مرحله را خواهد داشت.

ب ـ شرايط جنسِ معامله شده

لازم است شى‏ء و جنس داد و ستد شده نيز داراى ويژگى‏هايى باشد تا صلاحيت نقل و انتقال داشته و در نتيجه، معامله صحيح و تام انجام شود.

اين ويژگى‏ها عبارت‏اند از:

۱.قابليت تملك: نخستين شرط شى‏ء داد و ستد شده، صلاحيت داشتن

1.. در حقيقت سخن اين فرد ، صلاحيت ابتدائى براى انجام معامله را دارا نيست ، از اينرو قابليت تصحيح نيز ندارد .

  • نام منبع :
    فرهنگ نامه تجارت و داد و ستد
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ سيّدمجتبي غيوري
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20142
صفحه از 296
پرینت  ارسال به