رسد ـ و با دست خود به گلويش اشاره كرد ـ توبه عالم (كسى كه دانسته گناه كرده) پذيرفته نمى‏شود. سپس اين آيه را تلاوت كرد: «همانا توبه به درگاه خدا براى كسانى است كه نادانسته بدى مى‏كنند»^۱.^۲

۱۵۲.امام باقر عليه‏السلام: هر گاه جان به اين جا برسد ـ و با دستش به گلوى خود اشاره كرد ـ توبه عالم پذيرفته نمى‏شود؛ ولى توبه نادان (كسى كه نادانسته گناه كرده) پذيرفته مى‏شود.^۳

۱۵۳.امام صادق عليه‏السلام ـ در باره اين فرموده خداوند: «به يقين، من آمرزنده كسى هستم كه توبه كند و ايمان بياورد و كار شايسته نمايد و به راه راست، ره‏سپار شود»^۴ ـ: اين آيه تفسيرى دارد و اين تفسير، دلالت بر آن دارد كه خداوند، فقط عمل كسى را مى‏پذيرد كه با به كار بستن آن تفسير و آنچه در آن بر مؤمنان شرط كرده است، او را ديدار كند، و فرمود: «خدا، فقط توبه كسانى را مى‏پذيرد كه نادانسته گناه مى‏كنند». يعنى هر گناهى كه بنده انجامش دهد، اگر چه آگاهانه باشد، باز نادانى است، چون خود را در خطر معصيت پروردگارش انداخته است. خداوند ـ تبارك و تعالى ـ در نقل سخن يوسف عليه‏السلام به برادرانش كه مى‏فرمايد: «آيا دانستيد وقتى كه نادان بوديد، با يوسف و برادرش چه كرديد؟»، آنان را به نادانى نسبت داده است ؛ چون خود را در خطر معصيت خداوند انداختند.^۵

ديگر توبه‏اى برايش نيست.^۱

ر. ك: ص ۹۹ (ديدن مرگ).

۳ / ۴

عوامل مؤثّر در پذيرفته شدن توبه

الف ـ نادانى گنهكار

قرآن

«وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِٔايَتِنَا فَقُلْ سَلَمٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنكُمْ سُوءً بِجَهَلَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ؛^۲ هر گاه كسانى كه به آيات ما ايمان دارند، نزد تو آيند، به آنها بگو: سلام بر شما. پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض كرده است. هر كس از شما كار بدى از روى نادانى كند، سپس توبه و اصلاح [و جبران] نمايد، [مشمول رحمت خدا مى‏شود ؛ چرا كه] او آمرزنده مهربان است».

«ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُواْ السُّوءَ بِجَهَلَةٍ ثُمَّ تَابُواْ مِنْ بَعْدِ ذَ لِكَ وَ أَصْلَحُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ ؛^۳ امّا پروردگارت نسبت به آنها كه از روى جهالت، بدى كرده‏اند، سپس توبه كرده و در مقام جبران برآمده‏اند، پروردگارت بعد از آن، آمرزنده و مهربان است».

حديث

۱۵۱.الكافىـ به نقل از به جميل بن دراج از امام صادق عليه‏السلام ـ: هر گاه جان به اين جا