۲ / ۲

شدّت شادى خدا از توبه بنده‏اشترغيب به توبه و نهى از ترك توبه و تعلّل در آن

۷۴.پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: به خدا سوگند كه خداوند، از توبه بنده‏اش شادتر مى‏شود تا شاد شدن يكى از شما از يافتن شتر گم‏شده‏اش در بيابانى مهلك كه مى‏ترسد در آن تشنگى او را پاى درآورد.^۱

۷۵.پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: خداوند ـ تبارك و تعالى ـ از توبه بنده‏اش خوش‏حال مى‏شود، چنان‏كه يكى از شما از پيدا كردن گم‏شده‏اش خوش‏حال مى‏شود.^۲

۷۶.پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: هر آينه، خداوند از توبه بنده‏اش شادمان‏تر مى‏شود تا شاد شدن مردى كه در بيابانى شترش را گم كرده و گشته آن را نيافته است و پارچه‏اى براى مرگ بر خود كشيده، امّا ناگهان صداى زانو زدن شترش را مى‏شنود و پارچه‏ى را از صورتش كنار مى‏زند و مى‏بيند شتر اوست.^۳

۷۷.مسند ابن حنبلـ به نقل از ابوهريره ـ: پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «آيا كسى از شما از يافتن شتر گم‏شده‏اش شاد مى‏شود؟». گفتند: آرى، اى پيامبر خدا!
فرمود: «سوگند به آن كه جان محمّد در دست اوست، خداوند از توبه بنده‏اش شادتر مى‏شود تا يكى از شما از يافتن شترش».^۴

يا مظنون است، واجب است و از گناهان صغيره كه صغيره بودنشان معلوم است، واجب نيست. عدّه‏اى ديگر گفته‏اند: توبه كردن از گناهانى كه قبلاً از آنها توبه كرده است، واجب نيست و عدّه‏اى ديگر گفته‏اند: توبه كردن از هر گناه كوچك يا بزرگى و يا اخلال به واجب [مانند ترك نماز و زكات]، واجب است ؛ خواه قبلاً از آنها توبه كرده [و توبه‏اش را شكسته] باشد يا نكرده باشد.

مصنّف (محقّق طوسى) بر وجوب توبه، دو دليل آورده است: اوّل، توبه، دافع ضرر است كه عبارت باشد از كيفر و مجازات الهى، يا ترس از افتادن در ضرر، و دفع ضرر هم واجب است [پس، توبه واجب است]. دوم، ما قطعا مى‏دانيم كه ندامت و پشيمانى از انجام دادن عمل زشت يا خلل رساندن به واجب، واجب است. حال كه اين معلوم شد، مى‏گوييم: توبه كردن از هر گناهى، واجب‏است؛ چون‏از معصيت،از آن جهت‏كه‏معصيت‏است و از اخلال به واجب، از آن جهت كه اخلال به واجب است، واجب است و اين در هر گناه و اخلال به واجبى، عموميت دارد. تمام شد سخن محقّق طوسى و علاّمه.

من (علاّمه مجلسى) مى‏گويم: ظاهر سخن ايشان، دلالت دارد بر وجوب توبه، حتّى از گناهى كه قبلاً از آن توبه كرده [ولى دوباره مرتكبش شده است]. شايد نظر به اين داشته كه پشيمان شدن از كار زشت در همه حال، واجب است. همچنين ترك تصميم به كار حرام نيز هميشه واجب است. امّا ايرادى كه به اين سخن وارد شده، اين است كه: حرام تا زمانى كه به جا آورده نشود، گناهى بر آن مترتّب نيست، چنان كه اخبار فراوانى دلالت بر اين نكته دارند: مگر آن كه بگويد: بخشيدن او از سرِ تفضّل، منافاتى با منهى بودن آن گناه ندارد، مانند صغاير كه مكفّر هستند ؛ امّا ندامت از آنچه از او سر زده و معلوم شده كه از آن پشيمان است و عِقاب ساقط شده، قبول نداريم كه توبه از آن واجب باشد، هر چند قول به وجوب آن، قوى‏تر است.^۱