۸. توبه شكر

استغفار براى اظهار عبوديت و نيازمندى و شكر بر نعمت حق تعالى است. حالات خوش اظهار نيازمندى در معصومان فراوان بوده است و استغفار، شكر آن حالات است. يك نمونه آن در داستان حضرت داود عليه‏السلام است كه پس از آزمايشى كه خداوند از او مى‏كند، استغفار و انابه او ذكر شده است:

«وَ ظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاكِعًا وَ أَنَابَ».^۱

و داوود دانست كه ما او را آزمايش كرده‏ايم. پس، از پروردگارش آمرزش خواست و به رو درافتاد و توبه كرد».

مرحوم سيد مرتضى اين استغفار داوود را از نوع استغفار شكر و اظهار عبوديت و رجوع و انقطاع الى اللّه‏ مى‏داند.^۲ وى مشابه همين توضيح را در داستان حضرت سليمان و افتادن جسدى روى تختش و در داستان حضرت

1.ص : آيه ۲۴ .

2.بل على سبيل الانقطاع إلى اللّه‏ تعالى و الخضوع له و التذلل و العبادة و السجود و قد يفعله الناس كثيرا عند النعم التى تتجدّد عليهم و تنزل و تؤول و تردّ إليهم شكرا لمولاها و كذلك قد يسبحون و يستغفرون اللّه‏ تعالى تعظيما و شكرا و عبادة و أمّا قوله تعالى: «وَ خَرَّ راكِعاً وَ أَنابَ» فالإنابة هى الرجوع و لمّا كان عليه‏السلامبما فعله راجعا إلى اللّه‏ تعالى و منقطعا إليه قيل فيه إنّه أناب كما يقال فى التائب الراجع إلى التوبة و الندم إنه منيب؛بلكه بر اساس انقطاع به خداوند متعال وخضوع به پيشگاه او وخاكسارى وبندگى و به سجده افتادن براى او است‏كه مردمان بسيارى هنگام زياد شدن‏نعمت براى‏آنها و فرود آمدن و داده شدن به آنها به خاطر شكرگزارى انجام مى‏دهند. و همينطور تسبيح مى‏كنند و استغفار مى‏كنند به پيشگاه خداوند به منظور تعظيم و شكرگزارى و عبادت اما اين فرموده «به سجده افتاد و انابه كرد» انابه يعنى بازگشت . وقتى داود عليه‏السلام با كارى كه كرد به خداوند متعال بازگشت ، و منقطع شد به درگاه او ، گفته مى‏شود : انابه كرد ؛ همان گونه درباره توبه كارى كه به توبه و پشيمانى بازگشته ، گفته مى‏شود : منيب = انابه كننده تنزيه الانبياء : ص ۹۰ .

فرهنگ نامه توبه

182

از يك ترك اولى، اين مقدار توبه مى‏كردند.^۱ شايد به همين دليل است كه خواجه نصير نيز مرتبه‏اى ديگر براى توبه قائل است كه اخص است و خود او توبه پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را از اين قسم مى‏داند.^۲

۷. توبه به دليل ترس از رها شدن

معصومان نگران بودند كه خدا آنها را رها كند و به همين دليل استغفار مى‏كردند ؛ زيرا همواره اين احتمال وجود دارد كه انسان با تقوا و درست‏كار نيز دچار لغزش شود. كافى است كه نگهدارى خدا پايان پذيرد. از اين رو معصومان كه در حفظ و حراست الهى هستند، بايد مراقب باشند كه مبادا دچار فريب و مكر و غرور گردند و عنايت الهى را از دست دهند و به خود رها شوند. به اين دليل توبه و استغفار مى‏كردند كه مبادا چنين وضعى پيش بيايد. علامه فضل اللّه‏ استغفار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را نه از سر گناه، كه به دليل نگرانى از ارتكاب گناه در آينده به خاطر نقص بشرى و احياناً از دست دادن عنايت الهى مى‏داند. گويا استغفار حاكى است از طلب رضوان كه هديه‏اى الهى است.^۳

البته اصل اين ادعا كه معصومان نگران بودند كه مبادا خدا آن‏ها را به خود وانهد، ادعاى درستى است. به همين دليل است كه پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام بسيار اين دعا را مى‏خواندند: «اللّهُمَّ ولا تَكِلنى إلى نَفسى طَرفَةَ عَينٍ أبَدا».^۴ اما اين بيش از آنكه شبيه توبه يا استغفار باشد، كارى است كه به استعاذه (پناه بردن) شباهت دارد. نمى‏توان با اين ادعا همه توبه‏ها و استغفارهاى معصومان را تبيين كرد.

1.اين موضوع عقلاً محال نيست ، اما وقوعش پذيرفتنى نيست .

2.اوصاف الاشراف : ص ۲۶ .

3.تفسير من وحى القرآن : ج ۲۱ ص ۶۷ .

4.تفسير القمى : ج ۲ ص ۷۵ .

نام منبع :

فرهنگ نامه توبه

سایر پدیدآورندگان :

محمّد محمّدی ری شهری؛ رسول افقي

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

اول

فرهنگ‏نامه توبه، از جمله فرهنگ‏نامه‏ هايى است كه با هدف تصحيح فرهنگ و تقويت ارزش ‏هاى رفتارى، نگارش يافته است. با توجّه به اين كه قرآن، همه اهل ايمان را به توبه دعوت كرده،اين فرهنگ‏نامه از اهمّيت ويژه‏ اى برخوردار است؛ زيرا همگان نياز به توبه دارند، هر چند توبه از گناهان مختلف، متفاوت است.
در درآمد اين فرهنگ‏نامه، توضيحى كوتاه در باره واژه ‏شناسى «توبه» آمده و به كاربرد واژه «توبه» براى خداوند سبحان و انسان در فرهنگ قرآن و حديث، اشاره گرديده و حقيقت توبه، نياز همگان به توبه و مقصود از «توبه نصوح» تبيين شده است.
در متن كتاب نيز برجسته ‏ترين ره‏نمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در باره «توبه» در هفت فصل آورده شده است:
در فصل اوّل، معانى متعدّدى براى توبه بيان شده است، مانند: پافشارى نكردن بر انجام گناه، پشيمانى از گناه، اعتراف به گناه، تصميم ‏گيرى جدّى براى تكرار نكردن گناه. در پايان فصل نيز معناى «توبه نصوح» تبيين شده است.
فصل دوم، به تبيين وجوب توبه و فضيلت آن، خرسندى خداوند سبحان از توبه بندگان، ارزش توبه كنندگان، ضرورت شتاب كردن در توبه و توبه دوباره، هشدار در باره امروز و فردا كردن و به تأخير انداختن توبه، و بر حذر داشتن از توبه دروغين، اختصاص دارد.
فصل سوم درباره پذيرفته شدن توبه است. مباحث مهمّ اين فصل، عبارت اند از: صفتِ «توبه ‏پذيرى» خداى سبحان، پذيرش توبه حقيقى تا واپسين لحظات زندگى، عوامل پذيرفته شدن توبه و موانع آن، و هشدارى درباره گفتن اين سخن كه «فلانى را خدا نمى ‏آمرزد!».
در فصل چهارم، نمونه‏ هايى از توبه ‏هاى پذيرفته شده مانند: توبه قوم يونس عليه‏ السلام و توبه شمارى از گنهكاران در عصر پيامبر صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏ آله گزارش شده ‏اند.
فصل پنجم، درباره آثار و بركات توبه است، از جمله: آمرزش گناهان، پاكيزگى و سلامت دل، محبوبيت نزد خداوند متعال، پوشش گناهان و زشتى‏ ها، تبديل سيئات به حسنات و تبيين آن، ورود به بهشت و داشتنِ خير دنيا و آخرت.
در فصل ششم، گونه ‏هاى توبه تبيين مى‏ شوند كه عبارت‏ اند از: توبه عام، توبه خاص، توبه نهان، توبه آشكار، توبه رباخوار، توبه كسى كه مالش با حرام در آميخته است، توبه غيبت كننده، توبه كسى كه حقّ الناس به گردن دارد. در اين فصل همچنين تحليلى درباره توبه انبيا و اوصيا و تحليل ديگرى در باره گونه ‏هاى توبه آمده است.
فصل هفتم نيز به چند نمونه از دعاهايى اختصاص دارد كه از خاندان رسالت در باره توبه روايت شده ‏اند.

نتیجه جستجو برای « »