1.اوصاف الاشراف : ص ۲۶ .

2.او چنين مى‏گويد : «امّا توبه خاص كه از ترك اولى باشد . . .» اوصاف الاشراف : ص۲۹ عرفا توبه را از حيث درجات ، با اندك تفاوتى در تعريف ، به سه دسته تقسيم كرده‏اند : توبه عام / عوام ؛ توبه خاص / خواص ؛ و توبه خاصِ خاص . توبه عوام ، توبه از گناه از طريق استغفار زبانى و ندامت در دل است . توبه خواص را توبه از صواب نيز گفته‏اند و آن بازگشت از طاعات خود است ، به اين معنى كه سالك طاعات خود را ناقص ببيند و از آن عذرخواهى كند . استغفار انبيا به همين معناست ، همانگونه كه خدا در قرآن به رسول اكرم فرموده است : «استَغْفِر لِذَنبِكَ؛ براى گناه خود استغفار كن»غافر : ۵۵ ؛ محمد : ۱۹۰ و اين استغفار براى ادا نكردن حق خداوند به طور كامل بوده است . ر . ك : موسوعة كشاف اصطلاحات الفنون و العلوم ، تهانوى : ج ۱ ص ۵۲۵ ؛ شرح الأسماء الحسنى ، سبزوارى : ص ۱۱۹ ؛ شرح التعرف لمذهب التصوف ، مستملى : ج ۳ ص ۱۲۰۹ ـ ۱۲۱۰ ؛ اللمع فى التصوف ، ابونصر سراج : ص ۴۴ ؛ كشف المحجوب ، هجويرى ، ص : ۳۸۳ .

3.براى نمونه مى‏توان به روايتى اشاره كرد كه نوح عليه‏السلام سگى را زشت منظر يافت و اين موضوع را به زبان آورد . سگ اعتراض كرد و نوح عليه‏السلامروى آورد بنفس خود و ملامت مى‏كرد نفس خود را به اين و سال‏ها بر خود نوحه مى‏كرد تا آنكه ندا كرد او را خداى تعالى كه تا كى نوحه مى‏كنى يا نوح؟ به درستى كه قبول كردم توبه تو را به نقل از كاشف الأستار ـ ترجمه جامع الأخبار ـ ، ص : ۱۶۹ .

1.تنزيه الانبياء : ص ۹ و التبيان فى تفسير القرآن : ج ۷ ص ۲۱۸ و مجمع البيان : ج ۷ ص ۵۵ .

2.فهو أنّه لمّا علم أنّ الخصمين ملكان و أنّه المقصود بالمثال و أنّه فتن أى اختبر و امتحن ببعض المباحات ، فعوتب إذ لم يصبر فيها صبر المؤثرين حتّى قال ما قال و فعل ما فعل «وَ خَرَّ راكِعاً» يعنى ساجدا ، فإنّ الرّكوع و السّجود يسمّى كلّ واحد منهما باسم الثّانى ، «وَ أَنابَ» : أى تاب من ذلك ظاهرا و باطنا ، فأخبر تعالى أنّه غفر له ذلك أى درأ عنه الطّلب فيما رأى هو أنّه ذنب فى حقّه بترك الأولى كما تقدّم؛ او وقتى متوجه شد كه آن دو دشمن ، دو فرشته بودند ، و منظور، مثال و نماد است، و فهميد كه اين كار براى فتنه يعنى آزمون و امتحان، كارى مباح است، و از اين جهت كه صبر شايسته را نكرده و گفته آنچه را كه گفته ، و كرده آنچه را كه كرده ، توبيخ شده ، «وَ خَرَّ راكِعاً» يعنى ، به سجده افتاد چون ركوع و سجود ، هر كدام با نام ديگرى به كار برده مى‏شوند . «وَ أَنابَ» يعنى ، در ظاهر و باطن از آن كار توبه كرد . و خداوند خبر داده كه از آن كار وى گذشت كرده است. يعنى از مؤاخذه گناهى كه كرده و ترك اولى بوده ـ همان گونه كه توضيحش گذشت ـ چشم پوشى كرده است تنزيه الأنبياء : ص ۴۷ و ۵۴ . آلوسى نيز شبيه همين توضيح را دارد (روح المعانى : ج ۱۳ ص ۲۱۱) .