179
فرهنگ نامه توبه

همچنين مى‏خوانيم:

«إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُّبِينًا * لِّيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِرَ طًا مُّسْتَقِيمًا * وَ يَنصُرَكَ اللَّهُ نَصْرًا عَزِيزًا. ۱

ما براى تو فتح آشكارى فراهم كرديم ؛ تا خداوند آثار و تبعات كارهاى گذشته و آينده‏ات را بزدايد، و نعمتش را بر تو تمام نمايد و تو را به راه راست هدايت كند. و پيروزى شكست ناپذيرى برايت رقم بزند.»

در اين آيه تعبير «ذنب» به كار رفته كه معمولاً آن را به گناه ترجمه مى‏كنند. اما اين ترجمه دقيق نيست و ذنب به معناى هر كارى است كه تبعات و پيامد نامطلوبى داشته باشد. به گفته علامه طباطبايى در الميزان «ذنب» در آيه شريفه، به معناى گناه، يعنى مخالفت با تكليف مولوى الهى نيست. «ذنب» در لغت، عبارت از عملى است كه آثار و تبعات بدى دارد. «مغفرت» هم در لغت عبارت از پرده افكنى بر روى هر چيز است. بر اين اساس، اگر فرد بى گناهى كارى كرده باشد كه در نظر گروهى ديگر بايد مجازات شود يا غرامت بپردازد، ذنب به كار مى‏رود. به همين دليل است كه تمام كارهاى پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در چشم مشركان نامطلوب و سزاوار مجازات بود. اين كارها را ذنب مى‏گويند، هر چند به خودى خود آن كار خوب باشد.۲

اين نظريه تنها يك قسم توبه پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را در برمى‏گيرد و شامل توبه‏هاى ديگر پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، نيز توبه معصومان ديگر نمى‏شود.۳ افزون بر اينكه

1.فتح : آيه ۱ ـ ۳ .

2.علامه طباطبايى در اين بحث توضيح مفصلى در باره ذنب پيشين و ذنب پسينحضرت دارند كه خواندنى است الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۸ ص ۲۵۳ ـ ۲۷۱ .

3.ذكر آن در اينجا به اين دليل است كه مفسران ديگر آن را ضمن توضيح توبه انبيا آورده بودند . از باب نمونه ، ر . ك : روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم : ج ۱۳ ص ۲۱۱ .


فرهنگ نامه توبه
178

بر اين بايد توجه داشت كه قرآن كريم در موارد عديده و به تفكيك به پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دستور داده كه براى خودش و نيز براى امت استغفار كند. در يك آيه نيز هر دو را با هم آورده است كه دلالت بر اين دارد كه استغفار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله براى خودش موضوعيت دارد و تكليفى مستقل از استغفار براى مؤمنان است. در سوره محمد چنين مى‏خوانيم:

«فَاعْلَمْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَكُمْ.۱

پس بدان كه معبودى جز «اللّه‏» نيست و براى گناه خود و مردان و زنان با ايمان استغفار كن! و خداوند محل حركت و قرارگاه شما را مى‏داند».

فخر رازى نيز با استناد به همين دليل اين تبيين را نمى‏پذيرد.۲

۵. توبه از گناه به گمان كفار

چون كفار پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را گناهكار مى‏دانستند در اينكه ادّعاى رسالت نموده، خداوند متعال رفع آن حالت را به منزله استغفار دانسته و در قرآن فرموده است:

«فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِىِّ وَ الاْءِبْكَرِ.۳

صبر پيشه كن كه وعده خداوند حق است و براى گناهت استغفار كن، و پروردگارت را در شامگاه و بامداد با حمد تقديسس كن.»

1.محمد : ۱۹ .

2.وى اين بيان را به عنوان يك احتمال مى‏آورد و رد مى‏كند . عين عبارتش اين است : «وهو بعيد لإفراد المؤمنين و المؤمنات بالذكر» مفاتيح الغيب : ج ۲۸ ص ۵۲ .

3.مؤمن : آيه ۵۵ .

  • نام منبع :
    فرهنگ نامه توبه
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ رسول افقي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8243
صفحه از 239
پرینت  ارسال به