175
فرهنگ نامه توبه

در اين جايگاهى كه هستم به درگاه تو توبه مى‏كنم ؛ توبه كسى كه از افراط در گناه پشيمان شده و از آن بار گران معاصى كه برگردن دارد ترسان است و از ورطه‏اى كه در آن افتاده سخت شرمنده است. مى‏داند كه تو عفو كردن از گناهان بزرگ را بزرگ نمى‏شمارى و گذشتن از خطاى بزرگ براى تو دشوار نيست و تحمل خطاهاى زشت ما بر تو گران نمى‏آيد و محبوب‏ترين بندگان تو بنده‏اى است كه در برابر تو گردنكشى فرو نهد و از اصرار بر گناه دورى جويد و همواره از تو آمرزش خواهد.

[خدايا،] از گردنكشى در برابر تو بيزارى مى‏جويم و از اصرار در گناه به تو پناه مى‏آورم و از هر قصور كه ورزيده‏ام آمرزش مى‏خواهم و در هر چه فرومانم از تو يارى مى‏طلبم.

در اين عبارات امام سجاد عليه‏السلام افزون بر تصريح بر توبه در پيشگاه حضرت حق جل و علا، محبوب‏ترين مردم را نزد خداوند كسى مى‏داند كه با ترك استكبار به توبه روى آورد و استغفار پيشه كند و از اينكه خودش چنين نباشد تبرى مى‏جويد.

افزون بر اين، تعليمى بودن توبه معصومان با دستور صريح خداوند به شخص پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در سوره مؤمن۱ و به عموم مؤمنان در سوره نور۲ و جمع هر دو در سوره محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ۳ سازگار نيست ؛ زيرا وظيفه هر يك را جداگانه و

1.« فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِىِّ وَ الاْءِبْكَـرِ ؛ صبر پيشه كن . وعده خداوند حق است . براى گناهت استفغار كن ، پروردگارت را در شامگاه و بامداد با حمد تسبيح كن » المؤمن : ۵۵ .

2.« وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ؛ اى مؤمنان ، همگى به درگاه خداند توبه كنيد تا رستگار شويد » نور : ۳۱ .

3.«وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤمِنينَ وَ الْمُؤمِناتِ ؛ براى گناه خود و مردان و زنان مؤمن ، استغفار كن» محمد : ۱۹ .


فرهنگ نامه توبه
174

دارد.۱

اما با توجه به كثرت روايات استغفار معصومان۲ و آيات متعدد قرآن، نيز كثرت استغفار آنان،۳ نمى‏توان اين سخن را، دست كم به صورت مطلق و كلى، پذيرفت. افزون بر اين بخشى از عبارات اين سخنان، به ويژه ادعيه آنها، به گونه‏اى است كه توجيه آن‏ها در راستاى تعليم و تهى بودن از حقيقت، سخت دشوار است. به عنوان نمونه اين دعاى زيبا را از امام سجاد عليه‏السلام در باب توبه ببينيد:

أتوبُ إلَيكَ فى مَقامى هذا تَوبَةَ نادِمٍ عَلى ما فَرَطَ مِنهُ، مُشفِقٍ مِمَّا اجتَمَعَ عَلَيهِ، خالِصِ الحَياءِ مِمّا وَقَعَ فيهِ، عالِمٍ بِأَنَّ العَفوَ عَنِ الذَّنبِ العَظيمِ لا يَتَعاظَمُكَ، وأَنَّ التَّجاوُزَ عَنِ الإِثمِ الجَليلِ لا يَستَصعِبُكَ، وأَنَّ احتِمالَ الجِناياتِ الفاحِشَةِ لا يَتَكَأَّدُكَ، وأَنَّ أحَبَّ عِبادِكَ إلَيكَ مَن تَرَكَ الاِستِكبارَ عَلَيكَ، وجانَبَ الإِصرارَ، ولَزِمَ الاِستِغفارَ، وأَ نَا أبرَأُ إلَيكَ مِن أن أستَكبِرَ، وأَعوذُ بِكَ مِن أن اُصِرَّ، وأَستَغفِرُكَ لِما قَصَّرتُ فيهِ، وأَستَعينُ بِكَ عَلى ما عَجَزتُ عَنهُ.۴

1.الكشف و البيان عن تفسير القرآن : ج ۹ ص ۳۴ .

2.صدها روايت در اين باب وجود دارد كه بيش از حد تواتر است .

3.مثلاً در پاره‏اى روايات چنين مى‏خوانيم : «إبراهيمُ بنُ أبِى البِلادِ قالَ: قالَ أبُو الحَسَنِ عليه‏السلام : إنّى أستَغفِرُ اللّه‏َ فى كُلِّ يَومٍ خَمسَةَ آلافِ مَرَّةٍ . امام كاظم عليه‏السلام مى‏گويند : روزانه ۵ هزار بار استغفار مى‏كنم» الزهد ، نوشته حسين بن سعيد كوفى اهوازى ص ۷۴ ؛ بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۲۸۲ وج ۴۸ ص ۱۱۹ و وسائل الشيعه : ج ۱۱ ص ۳۶۹ . روشن است كه تمام اين كار نمى‏تواند در پيش‏چشم مردم واقع شود و دست‏كم بخشى از آن در خلوت است . بنا بر اين ، نمى‏تواند جنبه آموزشى داشته باشد .

4.الصحيفة السجّاديّة : ص ۵۳ الدعاء ۱۲ . المصباح للكفعمى : ۵۰۵ .

  • نام منبع :
    فرهنگ نامه توبه
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری شهری؛ رسول افقي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8329
صفحه از 239
پرینت  ارسال به