گناهانش به حسنات تبديل مى‏شوند.^۱

بر اين اساس، افزون بر شرع،^۲ عقل نيز توبه را بر انسان واجب مى‏نمايد و به همين جهت، توبه از سپاهيان عقل، شمرده شده است.^۳

مفهوم توبه خدا

چنان كه اشاره شد، «توبه» در قرآن و حديث، نه تنها در مورد انسان، بلكه در مورد خداوند متعال نيز به كار رفته است. در قرآن، واژه‏هاى برگرفته از ريشه «توبه»، ۳۵ بار به خداوند نسبت داده شده است، مانند:

«لَقَد تَّابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِىِّ وَ الْمُهَجِرِينَ وَ الْأَنصَارِ.^۴

البتّه خداوند بر پيامبر و مهاجران و انصار، توبه نمود».

و نيز:

«إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ.^۵

همانا خداوند، بسيار توبه‏پذير و مهربان است».

«وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ.^۶

خداوند، بسيار توبه‏پذير و حكيم است».

مقصود از توبه خداوند عز و جل، در اين آيات و آيات مشابه، بازگشت لطف و رحمت او به سوى انسان، براى زدودن آثار گناهان اوست.

انسان، ذاتا نيازمند به خداست. همه نيكى‏هايى كه به او مى‏رسد، از جانب

اصلاح [و جبران] نمايد، [مشمول رحمت خدا مى‏شود ؛ چرا كه]او آمرزنده مهربان است».

مقصود از توبه انسان در اين آيه و آيات مشابه آن، بازگشت از گناه به منظور آمرزش الهى و زدودن آثار آن است.

توبه از گناه، در حقيقت، بازگشت انسان از انحرافات اعتقادى، اخلاقى و عملى، به راه مستقيم الهى است كه ضامن خوش‏بختى و سعادت انسان در دنيا و آخرت است.

از نگاه قرآن، راهى كه خداوند متعال به وسيله انبياى خود براى رسيدن انسان به سعادت جاويد ارائه كرده، مستقيم و هماهنگ با عقل سليم و فطرت پاك آدمى است ؛ امّا راه‏هاى ديگر، انحراف از راه درست زندگى و ناهمسو با مقتضاى عقل و فطرت است. از اين رو به همه انسان‏ها توصيه مى‏فرمايد:

«وَأَنَّ هَذَا صِرَ طِى مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ ذَ لِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.^۱

اين، راه مستقيم من است. از آن پيروى كنيد و از راه‏ها[ى پراكنده و انحرافى] پيروى نكنيد، كه شما را از راه حق، دور مى‏سازد. اين، چيزى است كه خداوند، شما را به آن سفارش مى‏كند. شايد پرهيزگارى پيشه كنيد».

بنا بر اين، انسان براى رسيدن به مقصد نهايى آفرينش خود، ناگزير است كه راه درست و مستقيم الهى را طى كند و در هر نقطه‏اى كه كمترين انحرافى از اين راه پيدا كرد، بايد توبه كند و به صراط مستقيم الهى باز گردد. در اين صورت است كه مورد لطف و رحمت حضرت حق قرار مى‏گيرد، گناهانش آمرزيده مى‏شوند و كدورت‏هاى گناه، از جانش زدوده مى‏گردد ؛ بلكه