۳۰۳.امام صادق علیه السلام: هر گاه در روز جمعه، هفت نفر باشند، نماز را به جماعت بخوانند و [امام] ردا و عمامه بر تن کند و به کمان یا عصایی تکیه دهد.

۴/۶

یادآوری آنچه برای دنیا و آخرت مردم سودمند است

۳۰۴.صحیح مسلمـ به نقل از جابر بن سَمُره ـ: پیامبر صلی الله علیه و آله دو خطبه می‏خواند که میان آنها می‏نشست. قرآن تلاوت می‏کرد و به مردم تذکّر می‏داد.

۳۰۵.امام باقر علیه السلامـ در بیان چگونگی ایراد خطبه نماز جمعه ـ: خطبه نخست: "ستایش از آن خداست. او را مى‏ستاييم و از او مدد مى‏جوييم، و از پیشگاهش آمرزش و هدایت می‏طلبیم و از شرارت‏هاى نفْسمان و زشتى‏هاى اعمالمان به خدا پناه مى‏بريم. هر که را خدا هدايت کند، گم‌راه‌کننده‏ای برایش نیست و هر که را گم‌راه کند، هدايتگری برای او نخواهد بود.
گواهی می‌دهم که معبودی جز خدا نیست. یگانه است و بی شریک. گواهی می‌دهم که محمّد، بنده و فرستاده اوست. وی را برای ولایت خویش برگزید و رسالت خود را ویژه‌اش گردانْد و با پیامبری، او را بزرگ داشت، در حالی که امانتدار غیب و نهان او بود و مایه رحمت جهانیان. درود و سلام خدا بر محمّد و خاندانش.
ای بندگان خدا! شما را به تقوای الهی سفارش می‌کنم و از کیفرش می‌هراسانم؛ چرا که خداوند، آنان را که پرهیزگاری کرده‌اند، با رستگاری‌شان می‌رهانَد، نه بدی به آنان می‌رسد و نه اندوهگین می‌شوند، و کسانی را که از او ترسان باشند، بزرگ می‌دارد، و از شرّ آنچه از آن می‌هراسند، حفظشان می‌کند، و آنان را با شادابی و شادمانی، رو به رو می‌سازد. شما را به کرامت پاینده الهی تشویق می‌کنم و از کیفرش ـ که پایان‌ناپذیر است و برای کسی که آن را بر خود واجب ساخته نجاتی نیست ـ می‌ترسانم. مبادا دنیا شما را بفریبد! و مبادا بدان اعتماد کنید؛ که آن سرای فریبکاری است. خداوند بر آن و اهلش نیست شدن را مقرر فرمود. پس، از آن پرهیزگاری و کار شایسته که خدا با آن، شما را بزرگ داشته، توشه گیرید؛ چه این که از کارهای بندگان جز آنچه بی آلایش است، به خدا نمی‌رسد و خداوند جز از پرهیزگاران نمی‌پذیرد. خداوند، شما را از جایگاه‌های آنان که ایمان آورده و کار شایسته انجام داده‌اند، و از جایگاه‌های آنان که کفر ورزیده و در غیر راه او کار کرده‌اند، باخبر ساخته و فرموده است: (آن، همان روزی است که مردم در آن جمع می‌شوند، و روزی که همه شاهد آن اند و ما آن را جز تا زمان محدودی به تأخیر نمی‌اندازیم و روزی که چون فرا رسد، هیچ کس جز به اذن خداوند سخن نمی‌گوید. برخی نگون‌بخت و برخی نیک‌بخت اند. امّا آنان که نگون‌بخت اند در آتش اند، آنان را در آن داد و فریادی است، و تا آسمان‌ها و زمین بر جاست در آن (آتش) جاودان اند، جز آنچه پروردگارت بخواهد. بی‌گمان، پروردگارت هر کاری بخواهد می‌کند؛ و امّا آنان که نیک‌بخت شده‌اند، در بهشت‌اند، تا آسمان‌ها و زمین برجاست در آن جاودان‌اند، جز آنچه پروردگارت بخواهد؛ [یعنی] بخششی قطع نشدنی).
از خدایی که ما را در این اجتماع، گرد هم آورده است، می‌خواهیم که این روزمان را بر ما مبارک گردانَد و بر همه ما رحم آورد؛ که او بر هر کاری تواناست. بی‌تردید، کتاب خدا راست‌ترین گفتار و نیکوترین داستان است. خداوند متعال فرمود: (هر گاه قرآن خوانده شود، بدان گوش بسپارید و خاموش باشید؛ امید است مورد رحمت قرار گیرید). پس فرمان خدا را بشنوید و برای دست یازیدن به رحمتش خاموش بمانید”.
آن گاه سوره‌ای از قرآن تلاوت کن و پروردگارت را بخوان و بر پیامبر صلی الله علیه و آله صلوات بفرست و برای مردان و زنان مؤمن دعا کن. سپس قدری بنشین. پس از آن برخیز و بگو: "ستایش از آن خداست. او را می‌ستاییم و از او مدد می‌جوییم، و از پیشگاهش آمرزش و هدایت می‌طلبیم و به او ایمان داریم و به او توکّل می‌کنیم و از شرارت‌های نفْسمان و زشتی‌های اعمالمان به خدا پناه می‌بریم. هر که را خدا هدایت کند، گم‌راه کننده‌ای برایش نیست و هر که را گم‌راه کند، هدایتگری برای او نخواهد بود. گواهی می‌دهم که معبودی جز خدا نیست. یگانه است و بی‌شریک، و گواهی می‌دهم که محمّد، بنده و فرستاده اوست. او را با ره‌نمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد، اگر چه مشرکان نپسندند. او را برای جهانیان مایه رحمت قرار داد، بشارت‌دهنده و ترساننده، و به اذن خدا فراخوان به سوی او و چراغی فروزنده. هر که از خدا و فرستاده‌اش فرمان بَرَد، به رشد و کمال رسیده و هر که نافرمانی‌شان کند، ره گم کرده است.
ای بندگان خدا! شما را به تقوای خدایی سفارش می‌کنم که از فرمان‌بری‌اش هر کس را که از او فرمان بَرَد، سود می‌دهد و از نافرمانی‌اش هر کس را که از او نافرمانی کند، زیان می‌رسانَد؛ همان کس که بازگشتتان به سوی او و حسابتان بر عهده اوست؛ زیرا تقوا سفارش خدا در میان شما و پیشینیانتان است. خداوند متعال فرمود: (و ما به کسانی که پیش از شما کتاب [آسمانی] داده شده‌اند و نیز به شما، سفارش کرده‌ایم که از خداوند پروا کنید و اگر کفر ورزید، آنچه در آسمان‌ها و زمین است، بی گمان از آن خداوند است و خداوند بی‌نیازی ستوده است). از پند الهی بهره گیرید و پایبند کتابش باشید؛ که رساترین موعظه، و برای بازگشت، خوش‌ترین سرانجام است.
بی تردید خداوند حجت [کافی] دارد تا کسی که [گمراه و] هلاک می‌شود جز از روی دلیل آشکار هلاک نشود و آن که از [هدایت و] حیات بهره می‌برد، جز از روی دلیلِ روشن از حیات بهره نبرد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رسالت خود را ابلاغ کرد. شما نیز پایبند وصیت او و آن دو چیز گران‌بهایی باشید که برای پس از خود میان شما نهاده است؛ کتاب خدا و اهل بیتش که هر کس به آن دو چنگ زند، گم‌راه نمی‌شود و هر کس که آنها را وانهد، راه هدایت نمی‌پیماید. خدایا! بر محمّد بنده و فرستاده‌ات ـ که سرور فرستادگان و پیشوای تقواپیشگان و فرستاده پروردگار جهانیان است ـ درود فرست”.
سپس می‌گویی: "خدایا! بر امیر مؤمنان و جانشین فرستاده پروردگار جهانیان، درود فرست”.
آن گاه امامان را نام می‌بری تا به امام زمان خود برسی. سپس می‌گویی: "خداوندا! برای او فتحی آسان فراهم آور و او را شکوه‌مندانه یاری کن. خداوندا! با او دین خود و سنّت پیامبرت را آشکار کن به گونه‌ای که چیزی از حق را از بیم احدی از مردم، پنهان ندارد!
خداوندا! از درگاه تو، دولت کریمه‌ای را امید می‌بَریم که با آن، اسلام و مسلمانان را عزّت بخشی و با آن، نفاق و منافقان را خوار سازی و در آن، ما را از دعوتگران به طاعت خود و راه‌‌نمایان به راه خود قرار دهی و با آن به ما کرامت دنیا و آخرت را روزی فرمایی. خداوندا! آنچه را از حق نشناختیم، به ما بشناسان و آنچه را به آن نرسیدیم، یادمان بِده!”.
آن گاه خدا را می‌خوانَد و بر دشمنش نفرین می‌کند و برای خود و یارانش دعا می‌کند. سپس [مردم] دستان خود را بلند می‌کنند و حاجاتشان را از خدا می‌خواهند و چون به پایان رسد، می‌گوید: "خدایا! [دعاهایمان را] اجابت فرما”.
آخرین سخنش این است که بگوید: (خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد و از فحشا و منکر و ستم، نهی می‌کند و اندرزتان می‌دهد، شاید متذکّر شوید!).
سر انجام می‌گوید: "خدایا! از کسانی قرارمان ده که تذکّر پذیرفتند و یادآوری نفعشان بخشید”. سپس پایین بیاید.

۳۰۳.الإمام الصادق علیه السلام: إذا كانوا سَبعَةً يَومَ الجُمُعَةِ، فَليُصَلّوا في جَماعَةٍ، وَليَلبَسِ البُردَ وَالعِمامَةَ وَيَتَوَكَّأُ عَلىٰ قَوسٍ أو عَصاً^۱.

راجع: وسائل الشیعة: ج ۵ ص ۳۷ (باب انه یستحب أَن يَعتَمَّ الإِمَامُ شِتَاءً وَ صَيفاً وَ...).

۴/۶

تَذکیرُ النّاسِ بما یَنفَعُ دُنیاهُم واُخراهُم

۳۰۴.صحیح مُسلِم عن جابر بن سَمُرة: كانَت لِلنَّبيّ صلی الله علیه و آله خُطبَتانِ يَجلِسُ بَينَهُما، يَقرَأُ القُرآنَ ويُذَكِّرُ النّاسَ^۲.

۳۰۵.الإمام الباقر علیه السلامـ في بَيانِ كَيفِيَّةِ إلقاءِ خُطبَةِ الجُمُعَةِ ـ: الخُطبَةُ الاُولىٰ: الحَمدُ لِلّهِ،‏ نَحمَدُهُ ونَستَعينُهُ ونَستَغفِرُهُ ونَستَهديهِ، ونَعوذُ بِاللّهِ‏ مِن شُرورِ أنفُسِنا ومِن سَيِّئاتِ أعمالِنا، مَن يَهدِي اللّهُ‏ فَلا مُضِلَّ لَهُ ومَن يُضلِل فلا هادِيَ لَهُ. ^۳ وأشهَدُ أن لا إلٰهَ إلَّا اللّهُ‏ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ ورَسولُهُ، انتَجَبَهُ لِولايَتِهِ واختَصَّهُ بِرِسالَتِهِ، وأكرَمَهُ بِالنُّبُوَّةِ أميناً عَلىٰ غَيبِهِ ورَحمَةً لِلعالَمينَ، وصَلَّى اللّهُ‏ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وآلِهِ وعَلَيهِمُ السَّلامُ. اُوصيكُم عِبادَ اللّهِ‏ بِتَقوَى اللّهِ‏ واُخَوِّفُكُم مِن عِقابِهِ، فَإِنَّ اللّهُ‏ يُنجي مَنِ اتَّقاهُ بِمَفازَتِهِم لا يَمَسُّهُمُ السّوءُ ولا هُم يَحزَنونَ^۴، ويُكرِمُ مَن خافَهُ، يَقيهِم شَرَّ ما خافوا ويُلَقّيهِم نَضرَةً وسُروراً^۵، واُرَغِّبُكُم في كَرامَةِ اللّهِ‏ الدّائِمَةِ، واُخَوِّفُكُم عِقابِهِ الَّذي لَا انقِطاعَ لَهُ ولا نَجاةَ لِمَنِ استَوجَبَهُ، فَلا تَغُزَّنَّكُم الدُّنيا ولا تَركَنوا إلَيها فإنّها دارُ غُرورٍ، كَتَبَ اللّهُ‏ عَلَيها وعَلىٰ أهلِهَا الفَناءَ، فَتَزَوَّدَوا مِنهَا الَّذي أكرَمَكُم اللّهُ‏ بِهِ مِنَ التَّقوىٰ والعَمَلِ الصّالِحِ، فِإِنَّهُ لا يَصِلُ إلَى اللّهِ‏ مِن أعمالِ العِبادِ إلّا ما خَلَصَ مِنها، ولا يَتَقَبَّلُ اللّهُ‏ إلّا مِنَ المُتَّقينَ^۶، وقد أخبَرَكُمُ اللّهُ‏ عَن مَنازِلِ مَن آمَنَ وعَمِلَ صالِحاً، وعَن مَنازِلِ مَن كَفَرَ وعَمِلَ في غَيرِ سَبيلِهِ، وقالَ: (ذٰلِكَ يَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَ ذَٰلِكَ يَوْمٌ مَّشْهُودٌ * وَ مَا نُؤَخِّرُهُ إِلَّا لِأَجَلٍ مَّعْدُودٍ * يَوْمَ يَأْتِ لَا تَكَلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِىٌّ وَ سَعِيدٌ * فَأَمَّا ٱلَّذِينَ شَقُوا فَفِى ٱلنَّارِ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَ شَهِيقٌ * خَالِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ ٱلسَّمَاوَاتُ وَ ٱلْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِّمَا يُرِيدُ * وَ أَمَّا ٱلَّذِينَ سُعِدُوا فَفِى ٱلْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَادَامَتِ ٱلسَّمَاوَاتُ وَ ٱلْأَرْضُ إِلَّا مَا شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ(^۷ نَسأُلُ اللّهَ‏ الَّذي جَمَعَنا لِهٰذَا الجَمعِ أن يُبارِكَ لَنا في يَومِنا هٰذا، وأن يَرحَمَنا جَميعاً إنَّهُ عَلىٰ كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ. إِنَّ كِتابَ اللّهِ‏ أصدَقُ الحَديثُ وأحسَنُ القَصَصِ، وقالَ اللّهُ‏ عَزَّوَجَلَّ: (وَإِذَا قُرِئَ ٱلْقُرْءَانُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(^۸،‌ فَاسمَعوا طاعَةَ [ا]للّهِ‏ وأنصِتوا ابتِغاءَ رَحمَتِهِ. ثُمَّ اقرَأ سورَةً مِنَ القُرآنِ، وَادعُ رَبَّكَ وصَلِّ عَلَى النَّبيِّ صلی الله علیه و آله، وَادعُ لُلمُؤمِنينَ وَالمُؤمِناتِ. ثُمَّ تَجلِسُ قَدرَ ما تَمَكَّنُ هُنَيهَةً، ثُمَّ تَقومُ فَتَقولُ: الحَمدُ لِلّهُ،‏ نَحمَدُهُ ونَستَعينُهُ وَنَستَغفِرُهُ ونَستَهديهِ ونُؤمِنُ بِهِ ونَتَوَكَّلُ عَلَيهُ، ونَعوذُ بِاللّهِ‏ مِن شُرورِ أنفُسنا ومِن سَيِّئاتِ أعمالِنا، مَن يَهدِي اللّهُ‏ فَلا مُضِلَّ لَهُ ومَن يُضلِل فَلا هادِيَ لَهُ. وأشهَدُ أن لا إلٰهَ إلّٰا اللّهُ‏ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ، أرسَلَهُ بِالهُدىٰ ودينِ الحَقِّ لِيُظهِرَهُ عَلىٰ الدّينِ كُلِّهِ ولَو كَرهَ المُشرِكونَ^۹، وجَعَلَهُ رحمَةً لِلعالَمينَ بَشيراً ونَذيراً وداعِياً إلَى اللّهِ‏ بِإِذنِهِ وسِراجاً مُنيراً^۱۰، مَن يُطِعِ اللّهَ‏ ورَسولَهُ فَقَد رَشَدَ ومَن يَعصِهِما فِقِد غَوىٰ. اُوصيكُم عِبادَ اللّهِ‏ بِتَقوَى اللّهِ‏ الذَّي يَنفَعُ بِطاعَتِهِ مَن أطاعَهُ، وَالَّذي يَضُرُّ بِمَعصِيَتِهِ مَن عَصاهُ، الَّذي إلَيهِ مَعادُكُم وعَلَيهِ حِسابُكُم، فَإِنَّ التَّقوىٰ وَصِيَّةُ اللّهِ فيكُم وفِي الَّذينَ مِن قَبلِكُم، قالَ اللّهُ عز و جل: (وَلَقَدْ وَصَّيْنَا ٱلَّذِينَ أُوتُوا ٱلْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنِ ٱتَّقُوا ٱللَّهَ وَإِن تَكْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِى ٱلسَّمَاوَاتِ وَمَا فِى ٱلْأَرْضِ وَكَانَ ٱللَّهُ غَنِيًّا حَمِيدًا)، اِنتَفِعوا بِمَوعظَةِ اللّهِ‏ والزَموا كِتابَهُ فَإِنَّهُ أبلَغُ المَوعِظَةِ وخَيرُ الاُمورِ فِي المَعادِ عاقِبَةً، ولَقَدِ اتَّخَذَ اللّهُ‏ الحُجَّةَ، فَلا يَهلِكَ مَن هَلَكَ إلّا عَن بَيِّنَةٍ، ولا يَحيىٰ مَن حَيَّ إلّا عَن بَيِّنَةٍ^۱۱، وقَد بَلَّغَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله الَّذي اُرسِلَ بِهِ، فَالزَموا وَصِيَّتَهُ وما تَرَكَ فيكُم مِن بَعدِهِ مِنَ الثَّقَلَينِ: كِتابِ اللّهِ‏ وأهلِ بَيتِهِ، اللَّذَينِ لا يَضِلُّ مَن تَمَسَّكَ بِهِما ولا يَهتَدي مَن تَرَكَهُما، اللهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ عَبدِكَ ورَسولِكَ سَيِّدِ المُرسَلَينَ وإمامِ المُتَّقينَ ورَسولِ ربّ العالمين.
ثمّ تَقولُ: اللهُمَّ صَلِّ عَلىٰ أميرِ المُؤمِنينَ ووَصيَّ رَسولِ ربّ العالَمينَ. ثُمَّ تُسمِّي الأَئِمَّةَ حَتّىٰ تَنتَهِيَ إلىٰ صاحِبِكَ، ثُمَّ تَقولُ: افتَح لَهُ فَتحاً يَسيراً وَانصُرهُ نَصراً عَزيزاً، اللهُمَّ أظهِر بِهِ دينَكَ وسُنَّةَ نَبيِّكَ حَتّىٰ لا يَستخفِيَ بِشَيءٍ مِنَ الحَقِّ مَخافَةَ أحَدٍ مِنَ الخَلقِ، اللهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَيكَ في دَولَةٍ كَريمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الإِسلامَ وأهلَهُ وتُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وأهلَهُ، وتَجعَلُنا فيها مِنَ الدُّعاةِ إلىٰ طاعَتِكَ والقادَةِ في سَبيلِكَ، وتَرزُقُنا بِها كَرامَةَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ، اللهُمَّ مَا حَمَّلتنَا مِنَ الحَقِّ فَعَرَّفناهُ، وما قَصُرَنا عَنهُ فَعَلَّمناهُ.
ثُمَّ يَدعُو اللّهَ‏ عَلىٰ عَدوِّهِ ويَسأَلُ لِنَفسِهِ وأصحابِهِ، ثُمَّ يرفَعونَ أيدِيَهُم فَيَسألَونَ اللّهَ‏ حَوائِجَهُم كُلَّها، حَتّىٰ إذا فَرَغَ مِن ذٰلِكَ قالَ: اللهُمَّ اَستَجِب لَنا.
ويَكونُ آخِرُ كَلامِهِ أن يَقولَ: (إِنَّ ٱللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ ٱلاْءِحْسَانِ وَ إِيتَاىءِ ذِى ٱلْقُرْبَىٰ وَ يَنْهَىٰ عَنِ ٱلْفَحْشَاءِ وَٱلْمُنكَرِ وَ ٱلْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ)^۱۲.
ثُمَّ يَقولُ: اللهُمَّ اَجعَلنا مِمَّن تَذَكَّرَ فَتَنَفَعُهُ الذِّكرىٰ. ثُمَّ يَنزِلُ.