عينى يا تخييرى دارد نود حديث، و آنچه با عموم خود دلالت بر وجوب نماز جمعه و فضيلت آن دارد، بيست حديث است.

و امّا از مجموعهٔ روايات ياد شده، دو حديث به صراحت دلالت دارند که نماز جمعه تا قيامت، واجب است؛ شانزده حديث ظهور دارند در عدم اشتراط اذن [امام]، بلکه اکثر روايات اين چنين ‏اند. ضمن اين که غالب روايات مورد اشاره، دلالت بر وجوب تعيينى دارند.

با توجّه به آنچه گفته شد، از احاديث پرشمارى که شکّ و شبهه‏اى در دلالتشان نيست، آشکار مى‏شود که به حکم پيامبر صلی الله علیه و آله و امامان علیه السلام نماز جمعه بر هر مسلمان واجب است، مگر افرادى که استثنا شده‏اند”.^۱

گفتنى است در ميان احاديث فراوانى که بر وجوب نماز جمعه دلالت دارند، روايتى که حضور رهبر معصوم و يا اذن او را شرط وجوب يا صحّت نماز جمعه بداند، ديده نمى‏شود؛ بلکه به عکس، ظهور اين روايات، شرط نبودن حضور امام معصوم و يا اذن اوست.

۳. نماز جمعه در عصر غيبت

فقهاى اماميه بر اساس استنباط خود از سيره اهل بيت علیهم السلام در دوران حضور و عدم امکان اقامه نماز جمعه، درباره حکم اين نماز در عصر غيبت، آراى گوناگونی را ارائه کرده‏اند که به سه نظريه زير بر مى‏گردد:

۱. وجوب تخييرى ميان نماز جمعه و نماز ظهر؛

۲. وجوب تعيينى نماز جمعه؛

۳. وجوب تعيينى نماز ظهر؛

سوم: برخى از گزارش‏ها حاکى از آن است که در مواردى ائمّه علیهم السلام به نماز جمعه اکتفا نکرده و نماز ظهر را هم خوانده‏اند.

چهارم: به اين نکته تصريح شده که عدم اکتفا به نماز جمعه و خواندن نماز ظهر، به دليل فقدان شرط عدالت در امام جمعه است.

پنجم: شرکت پيروان اهل بيت علیهم السلام خصوصاً افراد شاخص در نماز جمعه اهل سنّت براى حفظ وحدت جامعه اسلامى از سوى امامان شيعه مورد تأکيد قرار گرفته است.

ششم: توصيه و تأکيد امام علیه السلام بر حضور در نماز جمعه و عدم حضور گاه به گاه اصحاب خاص همچون زراره، گویای آن است که نماز جمعه ـ حتى اگر امام معصوم علیه السلام حضور داشته باشد، ولى نتواند آن را اقامه کند ـ واجب تخييرى است.

۲. روايات نماز جمعه

روايات فراوانى از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام نقل شده که دلالت بر وجوب نماز جمعه دارد و شمارى از آنها در اين کتاب آورده شد. ملّا محمّد‌تقى مجلسى، معروف به مجلسى اوّل، رساله‏اى در باره وجوب نماز جمعه نوشته و در آن، دويست روايت را ـ که بسيارى از آنها از نظر سند، صحيح و از نظر دلالت، قوى اند ـ جمع‌آورى کرده است. جمع‌بندى وى از اين روايات، اين گونه است:

مجموع اخبار [در باره حکم نماز جمعه]، دويست حديث است: آنچه از اين روايات صحيح، حَسَن و موثّق هستند و صريحا بر وجوب نماز جمعه دلالت دارند چهل حديث، آنچه ظاهر در وجوب است پنجاه حديث، آنچه دلالت بر مشروعيت اجمالىِ نماز جمعه اعم از وجوب