وضعيت كنونى مكان غدير خم
واقعه غدير ، پس از خاتمه حج و در مسير بازگشت پيامبر صلى اللَّه عليه وآله به مدينه ، در روز هجدهم ذى حَجّه سال دهم هجرى قمرى (يكم فروردين سال يازدهم هجرى شمسى و ۲۱ مارس سال ۶۳۲ ميلادى) به وقوع پيوست .
عاتق بن غيث بلادى، مورّخ معاصر حجازى، در دو كتابش (على طريق الهجرة و معجم معالم الحجاز)، «غدير خُم» را چنين توصيف كرده است :
امروزه، غدير (آبگيرِ) خُم، به نام «غُرَبه» شناخته مىشود و شامل بركهاى است كه درختان خرماى اندكى بر گِرد آن روييده و در هشت كيلومترى شرق جُحفه واقع است و وادىِ ۱ هر دو، يكى و همان وادى «خرّار» است. چشمه جحفه از نزديك غدير مىجوشد و هنوز گودال آن، آشكار است و در غرب و شمال غربىِ غدير، آثار شهرى به جا مانده است كه ديوارهاى سنگى آن، هنوز هم پيداست. ويرانههاى اين آثار، نشان مىدهد كه برخى از آنها كاخ يا قلعه بودهاند و شايد هم محلّهاى از محلّههاى شهر جحفه؛ چرا كه به هم شبيه اند.
راههاى غدير خم
دكتر شيخ عبد الهادى فضلى ، از علماى شيعه حجاز ، منطقه غدير را بر اساس توصيف بلادى ، از نزديك ، بررسى كرده و گزارشى از سفر خود و راههاى منطقه (جهت دسترسى آسان به بركه و چشمه «غدير») ، منتشر كرده است . ۲ بر اساس گزارش وى ، دو راه ، ما را به غدير خم مىرساند : يكى از جُحفه و ديگرى از رابُغ .
راه جحفه ، از مسجد بزرگ و نوساز ميقات جحفه آغاز مىشود كه اگر از آن جا ، پنج كيلومتر به سمت شمال برويم ، به قلعه موسوم به «قصر عَلياء» مىرسيم . سپس مسافتى حدود دو كيلومتر را به سمت شرق ، از ميان تپههاى شنى و سنگى طى مىكنيم تا در سمت راست جاده به چشمه غدير - كه باديه نشينان ، آن را «غدير غُرَبه» مىگويند - برسيم .
راه دوم ، از جاده اصلى مكّه به مدينه جدا مىشود . وقتى به شهر رابُغْ نزديك شديم ، پيش از ورود به شهر ، در سمت راست جاده ، در چند قدمى تابلوى راهنماى شهر ، به داخل جادهاى فرعى مىپيچيم . پس از عبور از كَپَرهاى باديه نشينان ، به جاده شوسه قديمى رابُغ مىرسيم و سپس در اين جاده ، ده كيلومتر به سمت چپ (شمال) ، حركت مىكنيم . در اين نقطه و در فاصله كوتاهى از سمت راست جاده ، چشمه غدير قرار گرفته است .
بدين ترتيب ، غدير خُم ، در نقطهاى حدود هشت كيلومترى شمال شرق ميقات جُحفه و ۲۶ كيلومترى جنوب شرق رابُغ ، واقع است .
تذكّر مهم
استاد سيّد محمّد باقر نجفى ، پژوهشگر برجسته ايرانى ، از طريق بررسى روايات و توصيفات تاريخى و نيز جستجوى منطقه ، به اصلاح نظريّه بلادى و گزارش فضلى ، پرداخته است . ۳ وى معتقد است كه : اوّلاً «غدير غُرَبه» ، غير از «غدير خُم» است . ثانياً قلعه تاريخى «عَلياء» ، مركز شهر تاريخى جحفه بوده است . ثالثاً مكان مسجد غدير (نمازگاه پيامبر صلى اللَّه عليه وآله در واقعه غدير) - كه مورّخان ، آن را در سه ميلى مسجد ميقات جحفه دانسته و از ويرانى آن ، سخن گفتهاند - ، با مسجد «عَزوَر» (ياد شده در منابع تاريخى) مطابقت دارد و بايد در مجاورت قلعه «عَلياء» باشد . رابعاً چشمه و بِركه و بيشهزار خُم ، بخشى از وادى خَرّار است و اين وادى ، از ديوارهاى شهر جُحفه آغاز مىشود .
پس واقعه غدير ، در نقطهاى حدود نُه كيلومترى شرق جاده ساحلى مكه به مدينه و شانزده كيلومترى جنوب شرق رابغ ، اتفاق افتاده است .
