فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 51 - صفحه 98

نزديك ترين رقم كلان مي رسانند. پس لازم بود گفته شود: «إنّ القرآن إذا جاء به جبرئيل( إلي محمّد(، ستّة آلاف آية».
ب. جز چند نسخه مورد اشاره، بقيّه نسخه ها ـ كه اين سه، در قوّت و كثرت قابل سنجش با آنها نيستند ـ عبارت «سبعة عشر ألف آية» را آورده اند.
ج. تعداد تقريبي آيات قرآن از امور روشن و معارف بديهي در امّت اسلامي بود و نياز به گفتن نداشت. و اگر هم قرار بود به موضوع تعداد آيات قرآن پرداخته شود، مناسب اين بود كه تعداد دقيق آن بيان گردد؛ بويژه آن كه با وجود اجماع و اتّفاق نظر در كمّيت و حجم آيات قرآن؛ «اصحاب الاعداد» در شمار و تعيين موارد وقف و رؤوس آيات، از ۶۲۰۴ تا ۶۲۳۶ آيه در اختلاف هستند.
د. قيد «إذا جاء به جبرئيل( إلي محمّد(» چنين وجهي را بعيدتر مي سازد، وگرنه، با صرف نظر از اشكالات بالا، سزاوار بود، گفته شود: «إنّ القرآن سبعة آلاف آية».
ه‍ . عبارت حديث نزد محدّث فيض «سبعة آلاف آية» است؛ ولي او در پاسخ از تفاوت ميان هفت‌هزار با تعداد واقعي آيات، يعني ۶۲۳۶ آيه، به سراغ تأويلات ديگري مي رود. اين بي توجّهي به وجه تقريبي بودن عدد هفت‌هزار آيه؛ مؤيّد دوري بودن اين وجه از افق تحقيق و تأويل دارد.
و. با صرف نظر از ضعف سندي كتاب سليم، اين حديث را مي توان نظير حديثي دانست كه از كتاب سليم بن قيس هلالي نقل شده است:
إنّ أمير المؤمنين( بعد وفات رسول الله ( لزم بيته، و أقبل علي القرآن، يجمعه و يؤلِّفه فلم يخرج من بيته حتّي جمعه كلَّه و كتب علي تنزيله: الناسخ و المنسوخ منه و المحكم و المتشابه و الوعد و الوعيد، و كان ثمانية عشر ألف آية. ۱
در اين حديث، پس از ذكر اين كه امير المؤمنين( قرآن را جمع و تأليف، يعني تنظيم نمود، به بيان ضمايم آن قرآن پرداخته، مي گويد:
و كتب علي تنزيله: الناسخ و المنسوخ منه و المحكم و المتشابه و الوعد و الوعيد.
سپس مي گويد:
و كان ثمانية عشر ألف آية.
تفاوت عدد اين حديث و حديث كافي به هفده هزار و هيجده هزار نيز با حمل بر تقريب حلّ مي گردد؛ به اين كه هفده هزار و اندي باشد.
ز. علاوه بر كليني، مرحوم صدوق نيز اشاره روشني به اصل حديث، با عبارت «سبعة عشر ألف آية» دارد، و اين حاكي است كه حديث با لفظ «سبعة عشر ألف آية» براي صدوق نقل و احراز شده است:

1.. ر.ك: شرح ملاّ صالح المازندراني، ج۱۱، ص۸۷.

صفحه از 171