به مشکل بر مي‌خورد، زيرا پيش از علي ساخته شده است، ۱ و ديوار قبله و محرابش ـ که به محراب اميرالمؤمنين معروف است ـ به سمت راست متمايل است و (فيهما تيامُن). شولستاني اين مسأله را گيج‌کننده مي‌داند و اين حيراني در مقايسه مسجد با مرقد علي در نجف ـ که بسيار به سمت چپ متمايل است ـ افزايش مي‌يابد. وي چنين استنباط کرد که مرقد به دست کسي جز امام معصوم بنا نهاده شده است که معتقد بوده است، بايد به سمت چپ متمايل باشد. ۲ در نتيجه، شولستاني در مرقد علي به سمت راست منحرف مي‌شد و در مسجد کوفه به سمت چپ؛ زيرا هرچند ثابت شده است که علي در مسجد نماز مي‌خواند، ليکن اين نکته ثابت نشده است که وي به صورت مستقيم و بدون تيامن و تياسر نماز خوانده باشد. نيز در ميانه ديوار قبله، محراب متروک بزرگي وجود داشت که مردم به سوي آن نماز نمي‌خواندند، ۳ و اين محراب نه به محراب علي معروف بود و نه به محراب پيامبر يا امام ديگري. چون مسجد ويران شد و ستون‌هاي موجود در آن فرريخت و فرش اصلي ۴ آن با سنگ و خاک پوشيده شد، وزير بزرگ ميرزا تقي الدين محمد( در پي پاکسازي مسجد از پلشتي‌هاي موجود در آن و ساختن جانب قبله مسجد بر آمد. پس خاک و سنگ‌هاي ريخته در حيات (صحن) را تا کف اصلي (الي الفرش الاصلي) ۵ برداشت و آن‌جا را پاک ساخت و دو دکه موجود در جهت شرق و غرب را درست کرد، آن‌گاه، آشکار شد که محراب و باب معروف به محراب و باب امير المؤمنين به کف اصلي متصل نبودند، بلکه تقريباً به اندازه دو ذرع (ذراعين)، حدود يک متر، بالاتر قرار داشتند، ۶ و محراب متروکي که در وسط ديوار قبله بود، متصل و بدان در پيوسته بود. همچنين در بزرگي نزديک آن پديدار شد که بدان متصل بود و در امتداد ديوار قبله، از اول تا آخرش ستون‌ها و درگاه‌هايي (اسطوانات و صُفَّات) ۷ ديده شد. وزير بزرگ بر آن عمارت خود را بنا کرد و کنار آن محراب صفه بزرگي دو برابر صفه‌هاي پيرامونش بود که ميان آنها
1.. مقصود پيش از خلافت علي در عراق است (۴۰-۳۵/ ۶۱-۶۵۶).
2.. وي مي‌گويد: و حملته علي انّه کان بناهُ غير الامام المعصوم من القائلين بالتياسر (مجلسي، بحار، ج۱۰۰، ص۴۳۱، س۱۳). من فکر مي‌کنم که من القائلين بالتياسر منطبق بر غير معصوم است، نه معصوم.
3.. مجلسي در خلاصه خود مي‌گويد: ظهر محراب قديم في وسط المسجد منحرفاً عن بناء المسجد الي اليسار (ملاذ، ج۳، ص۴۳۸، س۱۱). مجلسي در توصيف محراب به تمايل به چپ، بايد انتظار اطلاعاتي از تزيين محراب داشته باشد که پس از آن شولستاني به دست دهد، با اين حال شولستاني اشاره‌اي در اين باره نمي‌کند که ديوارهاي واقعي محراب در جهتي متفاوت از بخش‌هاي ديگر مسجد ساخته شده باشد، مطلبي که در حد دانسته‌هاي من، در ايران نامتعارف نيست.
4.. لَين فرش الدار را به معناي «خانه را فرش کرد»، يا «خانه را با خشت پخته، يا سنگ‌هاي نازک و پهن فرش کرد»، مي‌گيرد (فرهنگ لغت، ۲۳۷۰الف). سرِ نخ خود را از اينجا گرفته‌ام.
5.. اشاره به بازسازي مسجد کوفه به فرمان شاه صفي الدين اول (حکومت ۵۲-۱۰۳۸/ ۴۲-۱۶۲۹) است. صفويان بر عراق به مدت چند سال از ۱۰۳۳/ ۱۶۲۹ تا زماني که آن را در ۱۰۴۸/ ۱۶۳۸ به عثماني بازپس دادند، بر اين کشور حکم راندند. ميرزا تقي‌الدين محمد، که به سارو تقي معروف‌تر است، از ۱۰۴۴/ ۱۶۳۸ وزير اعظم بود (رتلباخ، ايران در حکومت شاه صفي، ص۱۷۲ و ۳۴۶، ش۳۴۶) و در ۱۰۵۵/ ۱۶۴۵ به قتل رسيد (رومر، دوران صفوي، در تاريخ ايران کيمبريج، ج۶، ص۲۹۳).
6.. در اين مورد از کرسول تبعيت کرده‌ام که ذرع [cubit] را ۸ .۵۱ سانتي‌متر مي‌داند (معماري اوليه مسلمانان، ويراست دوم، ج۱، ص۴۶). مقايسه کنيد با گزارش کرسول مبني بر اين که حفاري صورت گرفته در طرف مسجد فعلي نشان داد که «شمع‌هاي نيم‌دايره‌اي پشتيبان ديوار مسجد فعلي حدود دو متر در زمين فرورفته بودند و در آن نقطه آجري ديده شد که براي تقويت شمع‌هاي نيم‌دايره‌اي پشتيبان ديوار گذاشته شده بود و اندازه آن اندکي با آجرهاي مسجد قبلي متفاوت بود. من نتيجه مي‌گيرم که متعلق به زياد است» (معماري اوليه مسلمانان، ويراست دوم، ج۱، ص۴۸).
7.. ترجمه صُفّات را به درگاهي [bays] مديون اولِگ گرابر هستم.
