يونس بن عبد الرحمان را ـ كه از چهره هاي بارز اين مناظرات ^۱ و از شاگردان متكلّم معروف هشام بن حكم بوده است ـ از محدّثان عقل گراي بغداد به حساب آورد.
بنا بر اين، مقابله حديث گرايان قم، با آرا و انديشه هاي وي مي تواند نشاني از گرايش يونس، به مسائل عقلي باشد. افزون بر آن، نگارش كتاب اختلاف الحديث و علل الحديث از سوي يونس بن عبدالرحمان، مي تواند حاكي از مبارزه علمي او با قشري نگري قمّيان و پذيرش احاديث صحيح و سقيم از سوي آنان باشد.
از نشانه هاي عظمت شخصيت علمي يونس بن عبد الرحمان، كتاب ها و تصنيفاتي است كه از او به جاي مانده است؛ به طوري كه فضل بن شاذان، درباره او بر اين باور است كه بالغ بر يك هزار كتاب در ردّ مخالفان شيعه، تأليف كرده است. ^۲ اگرچه اين رأي، اندكي مبالغه آميز به نظر مي رسد، امّا به هر روي، از تلاش گسترده اين محدّث بزرگ در عرصه فقه و حديث حكايت دارد. برخي از آثار او عبارت اند از: كتاب الشرايع، كتاب السهو، الأدب، الزكاة، جوامع الآثار، فضل القرآن، كتاب النكاح، الحدود، الصلوة، العلل الكبير، اختلاف الحديث، الردّ علي الغلات، كتاب يوم و ليلة. ^۳
درباره كتاب اخير، ابوهاشم جعفري (از ياران برجسته امامان)، مي گويد:
كتاب يوم و ليلة يونس بن عبد الرحمان را نزد امام عسكري( بردم. حضرت به دقّت در تمام كتاب نگاه كرد و تا آخر آن را ورق زد و فرمود: «آنچه در اين كتاب است، دين من و دين پدرانم است؛ تمام اين كتاب، حقّ و حقيقت است». ^۴
از جمله آثار ديگر او، افزون بر جامع ياد شده، جوامع ديگري نظير جامع الآثار و جامع الصغير است. البته چنان كه كلبرگ يادآور شده، ظاهراً شرح حال نويسان، الجامع الصغير را در زمره آثار يونس ياد نكرده اند؛ ^۵ مگر آن كه اين كتاب را جزئي از جامع الآثار چهار جزئي اي كه ابوغالب زراري از آن ياد كرده، بدانيم. ^۶
۱۳. كتب ثلاثين يا الفقه المكمّل، ^۷ صفوان بن يحيي (م ۲۱۰ ق). او از اصحاب امام كاظم و امام رضا و امام جواد( بوده و نجاشي، او را با عباراتي نظير «ثقة ثقة» و«عين» ستوده است. ^۸ او را همين فخر بس كه امام جواد( در توصيف او فرمود:
رحم الله اسماعيل بن الخطاب و رحم الله صفوان، فإنّهما من حزب آبائي و من كان حزبنا أدخله الله الجنّة. ^۹ . اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۲.