۳. جغرافيا

1.. براي مثال، مفيد، مقنعه، ص۹۶، س۶ (که تياسر را به مردم عراق، جزيره، فارس، جبال، و خراسان محدود مي‌کند)؛ سلار، مراسم، ص۶۱، س۲ (همان مناطق را نام مي‌برد)؛ طوسي، جمل، ص۶۲، س۶ (آن را محدود به عراقيان مي‌کند )؛ طوسي، خلاف، ج۱، ص۲۹۷، س۳ (از قبله مردم عراق سخن مي‌گويد)؛ طوسي، مبسوط، ج۱، ص۱۱۹، س۱۵ (از مردم عراق سخن مي‌گويد)؛ طوسي، نهايه، ج۱، ص۷۴، س۱۵ (از مردم عراق و مشرق سخن مي‌گويد)؛ کيدري، اصباح الشيعه، ص۶۲، س۶ (از مردم عراق سخن مي‌گويد)؛ شاذان بن جبرائيل، ازاحة العلة، به نقل از مجلسي، بحار، ج۸۴، ص۷۷، س۱۹ (از مردم عراق و مردم شرق که به سمت قبله عراق نماز مي‌خوانند، سخن مي‌گويد)؛ ابن حمزه، وسيله، ص۸۵، س۱۱ (تنها از مردم عراق سخن مي‌گويد)؛ محقق، شرائع، ج۱، ص۶۵، س۱۸ (از مردم عراق و کساني که به آنان نزديک هستند، سخن مي‌گويد)؛ يحيي بن سعيد، جامع، ص۶۳، س۱۲ (تنها از مردم عراق و مشرق سخن مي‌گويد)؛ شهيد اول، ذکري، ج۳، ص۱۸۴، س۱ (از مردم مشرق سخن مي‌گويد)، ص۱۸۵، س۱۱ (از مردم عراق سخن مي‌گويد).

2.. مفيد، مقنعه، ص۹۶، س۸ (ليستظهروا بذلک في توجههم الي قبلتهم)؛ کيدري، اصباح الشيعه، ص۶۲، س۶ (استظهاراً). شيوه بيان ابن ادريس در گزارش اين آموزه (که آن را رد مي‌کند) ياري‌رسان است: هدف اين عمل آن است تا مانع از منحرف شدن از حرم و از دست دادن جهت آن شود (ليکون ذلک اشدّ في الاستظهار من الخروج من جهه الحرم، سرائر، ج۱، ص۲۰۴، س۱۲).

3.. ازرقي، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۰، س۱۰، در فصلي به نام ذکر حدود الحرم؛ فاکهي، اخبار مکه، ج۵، ص۸۹، س۳، در فصلي به نام ذکر صفات حدود الحرم من جوانبه. برخي ارقام در ياقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۴۴، ۳۰ الف، به ‌خصوص درباره مسير از سوي طايف، تفاوت دارند که آنها را کنار گذاشته‌ام؛ همچنين تلاش نکرده‌ام از داده‌هايي که فقيه حنفي ابوجعفر الهندواني (متوفاي ۳۹۲\۱۰۰۲) در سرخسي، مبسوط، ج۱۰، ص۱۹۱، س۱۲، اشاره کرده است، استفاده کنم.