تنها خواري را در پي ندارد، بلکه خداوند آن را سبب علو و رفعت مقام و مرتبت براي شخص متواضع ميگرداند. ۱ به عکس، عُجب و خودبزرگبيني باعث انحطاط و سقوط انسان از پلکان ترقي و پيشرفت ميشود؛ چنان که آمده است يکي از حواريون حضرت عيسي(عليه السلام) تا زماني که بر ايمان و يقين بود، به حدي رسيد که همچون عيسي(عليه السلام) ميتوانست بر روي آب راه برود، اما همين که در لحظهاي دچار عجب شد و خود را در جايگاه کسي چون عيسي ديد، از جايگاه معنوياش سقوط کرد و به زير آب فرو رفت. ۲
تاريخ مسيحيت نشان ميدهد که آموزة فروينت، بويژه فروينت کساني که به ظاهر در مقامي بالا هستند، نسبت به کساني که به ظاهر در مقامي پايينتر هستند، در گسترش مسيحيت نقشي بسزا داشته است. نامههاي رسولان حضرت عيسي به مسيحيان تحت ستم، مملو از روح تواضع و افتخار به خدمتگزاري براي آنهاست. تاريخ اسلام نيز گوياي برخورد متفاوت دو پادشاه نسبت به نمايندگان رسول خداست: پادشاه مغرور ساساني ـ که نامه پيامبر گرامي اسلام را پاره کرد و در صدد تحقير نمايندگان آن حضرت برآمد ـ و پادشاه مسيحي حبشه ـ که با جعفر بن ابي طالب و گروه همراه وي برخوردي از سر تواضع و فروينت داشت ـ . در الکافي روايتي از امام صادق(عليه السلام) نقل شده که در آن منش فروتنانة نجاشي در برابر هيأت اعزامي پيامبر اکرم( را چنين گزارش کرده است:
وقتي جعفر بر نجاشي وارد شد، ديد که او لباسي ساده پوشيده و بر زمين نشسته است. وقتي علت را جويا شد، نجاشي گفت: عيسي(عليه السلام) به ما آموخته است که نعمت خدا را با تواضع اظهار نماييد. وقتي اصحاب، اين منش پادشاه حبشه را به پيامبر اسلام( گزارش کردند، آن حضرت فرمود: «صدقه باعث افزايش نعمت ميشود. پس صدقه بدهيد تا خداوند بر داراييتان بيفزايد. فروينت باعث رفعت مقام ميشود. پس فروينت ورزيد تا خداوند شما را بالا برد. و عفو سبب عزّت است. پس عفو کنيد تا خداوند شما را عزيز کند». ۳
تاريخ اديان ابراهيمي شاهد بازتابهاي بسيار جالبي از دو نمونه از برخورد علما و صاحب منصبان ديني است؛ برخورد کساني که به نام يهود و پيروي از حضرت موسي، در عمل، نعمتهاي الهي را به کفران تبديل کردند و به جاي تواضع در برابر بندگان خدا، برتري و علوّ خود را به عنوان قوم برتر به رخ انسانها كشيدند. تاريخ شاهد است که چگونه دين موسي با همه بزرگياش با اين عمل و انديشه نابجاي علماي ديني يهود، طرفدارانش را از دست داد، در مقابل، دين عيسي با آموزة تواضع به چه رفعتي دست يافت.
قرآن کريم يادآور ميشود که به خاطر اخلاق عظيم پيامبر است که مردم پروانهوار به گرد شمع وجود آن حضرت جمع شدهاند. ۴ قرآن در سوره قلم پيامبر(صلي الله عليه و آله) را داراي صفات اخلاقي بس عظيم توصيف ميکند و در سوره توبه ميگويد که پيامبر به خاطر رنجي که مردم ميبردند، بسيار آزرده خاطر ميشد و
1.. همان، ج۲، ص۱۷۷.
2.. همان، ج۲، ص۴۲۹.
3.. (فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ(؛ پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعاً از پيرامون تو پراكنده مى شدند پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن. (سورة آل عمران، آية ۱۵۹)