در ميان اعراب نيز شاهد جدايي فضايل مردانه از زنانه هستيم. در فرهنگ عربي جاهلي سخاوت براي مردان ارزشي بيبديل به شمار ميرفت؛ حال آن که ارزش زنان به بخل آنان بود. يحيي بن عدي پس از تعريف بخل، ميگويد:
اين خصلت از همه مردم ناستوده است، ليکن در زنان کراهت کمتري دارد، و گاه، بخل زنان ستوده است. ۱
جاحظ مينويسد که ثوب بن شحمه عنبري زن بخيل خود را طلاق داد. به او گفتند که بخل براي مرد زشت است، نه زن. پاسخ داد: درست است، اما از آن ميترسم پسري بخيل برايم بار آورد. ۲
ايزوتسو با تحليل ارزشهاي عربي پيش از اسلام نتيجه ميگيرد که سخاوت جاهلي بر نوعي بيانديشگي استوار بود و گاه فرد با عملي سخاوتمندانه براي هميشه خانواده خود را به خاك ذلت مينشاند. وي سپس اشاره ميکند که احمد محمد الجوفي در كتاب حياة العربيه من الشعر الجاهلي با تحليل اشعار و روايات موجود در الاغاني نشان داده است كه:
در عهد جاهليت، انان زنان به علت موقعيت خاصي كه در اجتماع و در خانواده داشتند، عموماً به بخل و امساك در بذل و بخشش گرايش بيشتري داشتند. ۳
همچنين در شعر جاهلي زناني را ميبينيم كه شوهران خود را به سبب بيانديشگي و بيمبالاتي سرزنش ميكنند. ۴ حاصل آن که مضمون اين حديث با فرهنگ آن زمان سازگار بود. در نتيجه، کوشش ميشد تا در قالب حديث بيان و تثبيت شود. کافي است در اين مورد به برخي احاديث معروف اشاره کنيم که مضمون آنها کاملاً ضد قرآني است؛ براي مثال، عنصر المعالي به فرزندش تعليم ميدهد که اگر دختري داشت، به او سواد نياموزد و:
چون بزرگ شود، جهد آن کن که هر چند زودتر به شويش دهي که دختر نابوده به، و چون ببود يا به شوي به يا به گور، که صاحب شريعت ما( گويد: «دفن البنات من المکرمات». ۵
در اين جا وي از پيامبر اکرم نقل ميکند که فرمود به گور سپردن دختران، از بزرگواري است. باز به نقل عکرمه از ابن عباس نوشتهاند که چون مرگ رقيه، دختر حضرت رسول را به ايشان تعزيت گفتند، فرمود:
الحمد لله، دفن البنات من المکرمات. ۶
1.. تهذيب الاخلاق، ص۶۳.
2.. البخلاء، ص۱۹۵.
3.. مفاهيم اخلاقي-ديني در قرآن مجيد، ص۱۶۳.
4.. همان.
5.. قابوسنامه، ص۱۳۷.
6.اللآلي المصنوعة في الأحاديث الموضوعة، ج۲، ص۴۳۸؛ سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة، ج۱، ص۳۳۷.