آنان و حنابله بالا گرفت و حنابله از قدرت برخوردار بوده اند ـ درست باشد بايد گفت که در قرن دهم، حنابله رو به ضعف نهاده اند و بيشترين تأليف را شافعي ها دارا هستند.

قرن پانزدهم

در اين قرن دمشق و مصر شاهد بيشترين تأليف هاست و البته از نظر گرايش هاي فكري سلفي ها بيشترين اثر را عرضه كرده اند.
مي توان گفت: ارتباط شرق با غرب و ورود مباحث علمي نوين در جوامع اسلامي پيامدهاي بسياري نسبت به حديث داشته است ايرادهاي خاورشناسان به حديث از سوي نويسندگاني چون گلدزيهر (۱۸۵۰ - ۱۹۲۱م) و شاخت (۱۹۰۲م - ۱۹۶۹م) و برخي ديگر از مستشرقان، مسلمانان را نيز تحت تأثير قرار داده است.
در مَثَل سيد احمد خان هندي (۱۸۹۸م) در شبه قاره و شاگردانش ايرادهاي تندي بر احاديث وارد ساخته اند و اين ايرادها تا بدانجا مي رسد كه در مصر در سال ۱۹۰۶م ، ^۱ مقاله اي در مجله المنار با عنوان «الاسلام هو القرآن وحده» نوشته مي شود ^۲ و احاديث را يكسر به نقد مي كشد. روشنفكران اهل سنت چون احمد امين (۱۸۸۶ - ۱۹۵۴م)، رشيد رضا (۱۸۶۵ - ۱۹۳۵م) و محمود ابو رَيَّه (زنده در ۱۹۶۵م) ايرادهاي فراواني بر احاديث وارد مي سازند. ^۳
اميد است اين گزارش و تحليل كه نخستين از نوع خود است براي پژوهشگران سودمند افتد و زمينه اي براي پژوهش ها عميق تر و گسترده تر گردد.

کتابنامه

ـ الاسلام والحداثة، عبدالمجيد الشرفي، تونس: الدار التونسيه، ۱۹۸۹م.
ـ سير أعلام النبلاء، محمد بن احمد ذهبي، بيروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.
ـ القرآنيون و شبهاتهم حول السنه، خادم حسين الهي بخش، طائف: مكتبة الصديق، ۱۴۰۹ق.
ـ مجلة المنار (ماهنامه)، قاهره: محمد رشيدرضا.
ـ موسوعة الاحاديث والآثار الضعيفة والموضوعة، اعداد: علي حسن علي الحلبي و ابراهيم طه القيسي و حمد محمدمراد، رياض: مكتب المعارف للنشر والتوزيع، ۱۴۱۹ق / ۱۹۹۹م.