فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 314

براي نمونه امام صادق علیه السلام از قول پدرش امام باقر علیه السلام فتوا مي‌دهد که اگر کسي در حال نشسته، جمع و جور بخوابد وضويش باطل نمي‌شود. ۱

۶. ذکر پدران به نام و نه کنيه

گاه امامان پدران خود را به نام خوانده‌اند و نه کنيه تا بفهمانند که درصدد فتواي جدي نيستند؛ براي نمونه در اين روايت تعريض است که از ابوعبدالله صادق به عنوان «جعفر» ياد مي‌کند و تعبير از ابوالحسن امام کاظم به عنوان «موسي» است. ۲ در روايتي ديگر، امام باقر يا صادق از جدّ خود، اميرالمؤمنين، با نام کوچک علي ياد مي‌کند و هم سند حکم را به روايت مشهوري - که از اميرالمؤمنين نقل مي‌شده، حوالت مي‌دهد. ۳

۷. قسم جلاله براي اثبات حکم شرعي

بهبودي مي‌گويد اگر امام معصوم براي اثبات حکم شرعي، بدون ضرورت، قسم جلاله بخورد، روايت از اعتبار ساقط است؛ زيرا فتواي امام نيازمند قسم نيست؛ مثلاً در روايتي، راوي درباره غنيمت در آيه ۴۱ سوره الانفال سؤال مي‌کند و امام صادق مي‌فرمايد: به خدا سوگند که اين غنيمت شامل تمام منافعي است که همه روزه به دست مي‌آورند! ۴

۸. استناد به سنتي از پيامبر که وجود ندارد

بهبودي معتقد است که اگر امام حکم را منوط به سنتي از رسول خدا کند که در آن زمينه، سنتي از پيامبر وجود ندارد، نوعي تعريض است؛ براي نمونه روايتي را ذکر کرده است که در آن راوي درباره نماز قضا مي‌پرسد، اگر فردي آماده سفر باشد و نماز فريضه را ادا نکرده باشد، مي‌تواند نماز قضا را در سفر شکسته بخواند؟ امام صادق علیه السلام پاسخ مي‌دهد:
نمازش را قصر بخواند و مي‌گويد اگر نمازش را قصر نخواند، به خدا سوگند که با رسول خدا مخالف کرده است. ۵
بهبودي مي‌گويد در اين زمينه سنتي از رسول خدا وجود ندارد و براي توضيح بيشتر به روايت‌هاي صحيح درباره معيار قصر و اتمام اشاره مي‌کند. ۶

1.. التهذيب، ج۱، ص‌۷.

2.. علل الحديث، ص۶۸ - ۶۹.

3.. همان، ص ۷۰ و ۷۱. بهبودي به نظير همين روايت در التهذيب، ج۸، ص‌۲۲، اشاره مي‌کند که جمله تعريضيه را حذف کرده‌اند. به زعم او چنين تلخيصي فقيهانه نيست؛ زيرا تعريض را نشانه تشخيص حکم است، از بين برده است.

4.. التهذيب، ج۴، ص‌۱۲۱؛ الاستبصار، ج۲، ص‌۵۴؛ الکافي، ج۱، ص‌۵۴۴. ر.ک: علل الحديث، ص۷۵.

5.. التهذيب، ج۳، ص‌۱۶۳؛ ج۲، ص‌۱۳.

6.. علل الحديث، ص۷۲ - ۷۵؛ نيز ر.ک: صحيح الکافي، ح ۱۲۵۹ و ۱۲۶۰.

صفحه از 423