فصلنامه علمي - پژوهشي علوم حديث 49 و 50 - صفحه 175

نسخه شماره ۱: نسخه مختصر مصباح المتهجد، شماره ۵۰۵ موجود در كتابخانه آية‌الله مرعشي نجفي. روي برگ اول تملكي بي‌نام به تاريخ رمضان ۹۴۵ در كاشان.
در متن اين نسخه، در قسمت مورد نظر، به جاي آن‌که چهار نفر مجهول مورد لعن قرار گيرند، ۱ نام افرادي مثل انس بن انس، ابن خولي، شيث بن ربعي و عمرو بن حجاج ذكر شده است. البته مصحح در حاشيه عبارت مشهور را ذكر كرده است. هر چند كه معلوم نيست كه نسخه در چه تاريخي نوشته شده است و در چه تاريخي تصحيح شده است. در هر حال، خط و كاغذ به كار رفته در اين نسخه نشان از آن دارد كه نسخه خيلي هم قديمي نيست و شايد متعلق به حدود قرن دهم باشد. با توجه به اين نكته و اين‌که شهر كاشان عمدتاً شهري شيعه نشين بوده است، آن هم پس از قرن دهم، احتمالاً شرايط تقيه كمتر براي اين كاتب وجود داشته است. بنابراين، مي‌توان اين احتمال را مطرح كرد كه كاتب نسخه اين طور فكر مي‌كرده است. ۲ هر چند همه اينها احتمال است و حالت‌هاي مخالفي نيز براي آن ممكن است.
نسخه شماره ۲: نسخه مصباح المتهجد، شماره ۱۱۰۲۳ موجود در كتابخانه آية‌الله مرعشي نجفي. كاتب در سال ۱۰۶۲ آن را نوشته است. محل كتابت روستاي تومان مشكين از توابع شهرستان اهر بوده است.
اين نسخه نسخه نفيسي است و در حاشيه تصحيح شده است. حاشيه نويسي‌هاي بسياري به خط علما دارد. بنا بر نقل كاتب از روي خط ملا عبدالله توني نوشته شده است و آن نيز با چند واسطه به مصنف مي‌رسد.
در حواشي اين نسخه، عباراتي نوشته شده است كه مؤيد مطلب گفته شده در مورد قبلي است. مصحح در بين متن براي اول و ثاني و ثالث مصاديقي را مشخص كرده است. از آن گذشته در حاشيه نيز براي تأييد حرف خود به بيان نظر سيد بن طاووس در كتاب مصباح الزائر پرداخته است. اين موارد، به علاوه اين نكته كه نسخه در قرن يازدهم و در ايران ( در شرايطي كه تقيه كمتر مطرح بوده است) نوشته شده و انگيزه كمتري براي كاتب بوده است كه چنين تعيين مصداقي را از روي تقيه انجام دهد، به ما اين نكته را مي‌فهماند كه شايد برخي از گذشتگان ما اين گونه فكر مي‌كرده‌اند.
نسخه شماره ۳: نسخه مصباح المتهجد، شماره ۲۵۳ موجود در كتابخانه آية‌الله مرعشي نجفي. اين نسخه قديم و نفيس و خط آن نسخ است. در حاشيه تصحيح شده است. ابتدا و انتهاي آن افتاده است.
در اين نسخه نيز، مثل موارد قبلي، در حاشيه براي اول و ثاني و ثالث تعيين مصداق شده است. البته با صرف نظر از اين‌که اين مصاديق با مصداق‌هاي قبلي فرق مي‌كند، نسخه نيز با توجه به خط و برگه‌هايش به ظاهر متعلق به پيش از سده دهم و احتمال تقيه در آن بيشتر مطرح است.
نسخه شماره ۴: نسخه مصباح المتهجد، شماره ۶۷۱۶ موجود در كتابخانه آية‌الله مرعشي نجفي. اصل اين نسخه از سده نهم است، ولي بسياري از افتادگي‌هاي آن به خطوط و تاريخ‌هاي مختلف تكميل شده

1.. و ابدأ به اولاً ثم العن الثاني و الثالث و الرابع.

2.. شايد اين نشانه نوعي گرايش اعتدالي باشد که در اين دوره در ايران به وجود آمده بوده است. استاد رسول جعفريان در کتاب تاريخ تشيع در ايران به اين گرايش اشاره کرده است.

صفحه از 423