دو . حضور جابر در اربعين اوّل در كربلا

گزارش‏هاى متعدّدى ، حاكى از حضور جابر بن عبد اللَّه انصارى در كربلا در نخستين اربعين شهدا در سال ۶۱ هجرى اند .^۱
برخى، در اين گزارش‏ها ترديد كرده و گفته‏اند: با توجّه به امكانات آن دوران ، سفر از مدينه تا كربلا ، پس از دريافت خبر واقعه كربلا ، بيش از چهل روز طول مى‏كشيده است . از اين رو ، جابر نمى‏توانسته در اربعين اوّل ، در كربلا حضور يابد .^۲
در پاسخ اين ترديد ، مى‏توان گفت :
اوّلاً از كجا ثابت شده كه جابر ، هنگام واقعه عاشورا، در مدينه بوده است؟ شايد وى آن هنگام ، مدينه را به سوى كوفه ، ترك كرده بوده است .
ثانياً مى‏توان گفت كه امكان دريافت خبر شهادت امام حسين عليه السلام و يارانش تا ده روز بعد از واقعه عاشورا وجود دارد و جابر مى‏توانسته در مدّت باقى‏مانده تا اربعين ، خود را به كربلا برساند .

سه . ملاقات خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با جابر در كربلا

با تأمّل در آنچه به تفصيل ، توضيح داده شد كه بازگشت اهل بيتِ سيّد الشهدا عليه السلام در غير اربعين به كربلا (مطابق گزارش سيّد ابن طاووس) ، ممكن است انجام شده باشد ، ملاقات آنها در غير اربعين با جابر نيز امكانِ وقوع دارد ، با اين توضيح كه ممكن است جابر ، مدّتى را در كربلا مانده باشد و يا در كوفه يا حوالى آن، اقامت گزيده و مجدّداً براى زيارت سيّد الشهدا عليه السلام به كربلا باز گشته باشد.
تنها سؤالى كه در اين باره بى‏پاسخ مى‏ماند ، اين است كه اگر چنين امرى وقوع يافته ، چرا در منابع شيعه تا قرن هفتم به آن، اشاره‏اى نشده است و گزارشى از اهل بيت عليهم السلام در اين باره در منابع متقدّم و معتبر، وجود ندارد ؟ البتّه در منابع متأخّر ، مطالب فراوانى در اين باره آمده كه قابل استناد نيستند . به هر حال ، بعيد شمردن يا انكار بازگشت اهل بيتِ سيّد الشهدا به كربلا ، به گونه‏اى كه محدّث نورى ، شيخ عبّاس قمى و استاد مطهّرى گفته‏اند ، صحيح به نظر نمى‏رسد .

حضرت سجّاد عليه السلام را با حرم ، اذنِ مراجعت داد . چگونه مى‏شود كه در مدّت چهل روز ، آن اياب و ذهاب ، ممكن باشد ؟! قطعاً اربعين سال ديگر است كه سنه ۶۲ هجرى باشد و هر كه به نظر تدبّر ملاحظه نمايد ، تصديق نامه‏نگار را خواهد كرد و جابر بن عبد اللَّه ، در اربعين ۶۲ به زيارت ، مشرّف شده باشد . شرافت جابر ، از اين است كه او ، اوّلْ كسى است از صحابه كِبار و مخلصين سوگوار كه شَدّ رِحال كرده ، به اين سعادت نايل شده است - كفى‏ به فخراً - ، و نامه‏نگار ، خود در اين قول ، منفرد است . مى‏گويم و مى‏آيمش از عهده بُرون . و اللَّه ولىّ التوفيق !^۱
گفتنى است كه اين نويسنده، دليلى براى اثبات نظريّه خود اقامه نكرده است . بديهى است قرائنى كه موجب استبعاد ورود خانواده امام عليه السلام به كربلا در اربعين اوّل است ، نمى‏توانند اثبات كنند كه اين واقعه ، در اربعين دوم اتّفاق افتاده است .

د . بازگشت خاندان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به كربلا در غير اربعين‏

در ميان منابع كهن ، تنها در الآثار الباقية ى ابو ريحان بيرونى (م ۴۴۰ ق) و ترجمه «الفتوح» (اثر فارسى مستوفى هروى / ق ۶ ق) تصريح شده كه اهل بيتِ سيّد الشهدا در اربعين به كربلا باز گشته‏اند ؛^۲ ليكن با توجّه به آنچه گفته شد ، پذيرش اين سخن ، آسان نيست ، بويژه اين كه پس از آن ، تا قرون اخير ، هيچ يك از منابع ، اين نظريّه را مطرح نكرده‏اند .
امّا بازگشت اهل بيتِ سيّد الشهدا عليه السلام به كربلا در غير اربعين ، در منابعى مانند : الأمالى صدوق ،^۳ الملهوف و مثير الأحزان ،^۴ آمده است . شايد تنها ايرادى كه به اين مطلب مى‏توان وارد كرد ، اين است كه راه شام به مدينه ، راه جداگانه‏اى است‏^۵ و همان طور كه محدّث نورى گفته ، بعيد است كه يزيد ، اجازه داده باشد كه سفر را طولانى كنند و مجدّداً خانواده امام عليه السلام را به كربلا بياورند ؛ ليكن با وجود اين استبعاد، نمى‏توان اصل بازگشت آنان را به كربلا، انكار كرد .^۶