375
دانشنامه قرآن و حديث 15

«و آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است ، به سود شما رام كرد . همه از اوست . قطعاً در اين ، براى مردمى كه مى انديشند ، نشانه هايى است» .

«و از نشانه هاى او ، اين كه از [ نوع ] خودتان ، همسرانى براى شما آفريد تا بِدانها آرام گيريد ، و ميانتان دوستى و رحمت نهاد . آرى ، در اين [ نعمت ] براى مردمى كه مى انديشند ، قطعاً نشانه هايى است» .

«اوست كسى كه از آسمان ، آبى فرود آورد كه آشاميدنىِ شما از آن است ، و روييدنى[ هايى ] كه [ رمه هاى خود را ] در آن مى چرانيد [ نيز ] از آن است . به وسيله آن ، كشت و زيتون و درختان خرما و انگور و از هر گونه محصولات [ ديگر ] براى شما مى روياند . قطعاً در اينها براى مردمى كه انديشه مى كنند ، نشانه اى است» .

ر.ك : بقره : آيه ۱۶۴، انعام: آيه ۳۲ و ۱۵۱ ، اعراف: آيه ۱۶۹ ، هود: آيه ۵۱ ، يوسف: آيه ۲ و ۱۰۹ ، رعد: آيه ۴ ، نحل : آيه ۱۲ و ۶۷ ، حج : آيه ۴۶ ، نور: آيه ۶۱ ، قصص: آيه ۶۰ ، عنكبوت: آيه ۳۵ ، روم: آيه ۲۴ و ۲۸ ، يس: آيه ۶۲ و ۶۸ ، ص: آيه ۲۹ ، غافر: آيه ۶۷ و ۷۰ ، زخرف: آيه ۳ ، جاثيه: آيه ۵ و ۱۳ ، حديد: آيه ۱۷ .

حديث

۴۹۰.امام كاظم عليه السلامـ به هشام بن حكم ـ :اى هشام! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ در كتابش به صاحبان خرد و فهم ، بشارت داده و فرموده است : «پس بشارت ده به آن بندگان من كه به سخن ، گوش فرا مى دهند و بهترينِ آن را پيروى مى كنند . اينان ، كسانى هستند كه خدا آنان را راه نموده و اينان اند همان خردمندان» .
اى هشام! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ به واسطه خردها ، حجّت ها را براى مردمان ، كامل گردانيد ، و پيامبران را با بيان ، يارى داد ، و آنان را با دلايل ، به ربوبيّت خويش ، راه نمايى نمود و فرمود : «معبود شما ، معبود يگانه اى است كه جز او هيچ معبودى نيست ، [ و اوست ]بخشايشگر مهربان. به راستى كه در آفرينش آسمان ها و زمين ، و در پىِ يكديگر آمدن شب و روز ، و كشتى هايى كه در دريا روان اند ، با آنچه به مردم سود مى رساند ، و [ همچنين ] آبى كه خدا از آسمان فرو فرستاده و با آن ، زمين را پس از مردنش زنده گردانيده ، و در آن ، هر گونه جنبنده اى را پراكنده كرده ، و [ نيز در ] گردانيدن بادها ، و ابرى كه ميان آسمان و زمين ، آرميده است ، براى گروهى كه مى انديشند ، واقعاً نشانه هايى [ گويا ] است» .
اى هشام! خداوند ، اينها را دليلى براى شناخت او و اين كه آنها مدبّرى دارند ، قرار داده و فرموده است : «و شب و روز و خورشيد و ماه را براى شما رام گردانيد ، و ستارگان به فرمان او مسخّر شده اند. مسلّماً در اين [ پديده ها ] ، براى مردمى كه مى انديشند ، نشانه هاست» ، و نيز فرموده : «او همان كسى است كه شما را از خاكى آفريد ، سپس از نطفه اى ، آن گاه از علقه اى ، و سپس شما را [ به صورت ] كودكى بر مى آوَرَد ، تا به كمال قوّت خود برسيد و تا سالمند شويد ـ و از ميان شما كسى است كه مرگِ پيش رس مى يابد و تا [ سرانجام ] به مدّتى كه مقرّر است ، برسيد ، و اميد كه در انديشه فرو رويد» ، و فرموده : «و راستى كه در پىِ يكديگر آمدن شب و روز ، و آنچه خدا از روزى ، از آسمان فرود آورده و به وسيله آن ، زمين را پس از مرگش زنده گردانيده است ، و [ همچنين در ]گردش بادها ، براى مردمانى كه مى انديشند ، نشانه هايى است» ۱ ، و فرموده : «زمين را پس از مرگش زنده مى گرداند. در اين [ هم ] براى مردمى كه مى انديشند ، قطعاً نشانه هايى است» ، و فرموده : «و باغ هايى از انگور و كشتزارها و درختان خرما ، چه از يك ريشه و چه از غير يك ريشه ، كه با يك آب ، سيراب مى گردند ، و [ با اين حال ]برخى از آنها را در ميوه [ از حيث مزه و نوع و كيفيت ]بر برخى ديگر ، برترى مى دهيم. بى گمان ، در اين [ امر نيز ]براى مردمى كه مى انديشند ، دلايل [ روشنى ]است» ، و فرموده : «و از نشانه هاى او [ اين كه ] برق را براى شما بيم آور و اميدبخش مى نماياند ، و از آسمان ، به تدريج ، آبى فرو مى فرستد كه به وسيله آن ، زمين را پس از مرگش زنده مى گرداند. در اين [ امر هم ]براى مردمى كه مى انديشند ، قطعاً نشانه هايى است» ، و فرموده : «بگو : «بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده ، براى شما بخوانم : چيزى را با او شريك قرار مدهيد ، و به پدر و مادر[تان] احسان كنيد ، و فرزندان خود را از بيم تنگ دستى مكشيد ـ [كه] ما شما و آنان را روزى مى رسانيم ـ ، و به كارهاى زشت ـ چه علنى آن و چه پوشيده[ اش ] ـ نزديك نشويد ، و نَفْسى را كه خدا حرام گردانيده ، جز به حق مكشيد. اينهاست كه [ خدا ]شما را به [ انجام دادن ]آنها سفارش كرده است . باشد كه بينديشيد» ، و فرموده : «آيا در آنچه به شما روزى داده ايم ، شريكانى از بردگانتان داريد كه در آن [ مال ، با هم ]مساوى باشيد و همان طور كه شما از يكديگر بيم داريد ، از آنها بيم داشته باشيد؟ اين گونه ، آيات خود را براى مردمى كه مى انديشند ، به تفصيل ، بيان مى كنيم» ... .
اى هشام! خداوند ، پيامبران و فرستادگانش را به سوى بندگان خود نفرستاد ، مگر براى اين كه در باره خدا تعقّل كنند . بنا بر اين ، آنان كه پذيرششان [از دعوت پيامبران] بهتر است ، شناختشان بهتر است ، و آنان كه خداشناس ترند ، خردشان نيكوتر است ، و آنان كه خردشان كامل تر است ، مقام و درجه شان در دنيا و آخرت ، بالاتر است .

1.اين متن ، اشاره به آيه ۵ از سوره جاثيه است .


دانشنامه قرآن و حديث 15
374

«وَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِى السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» . ۱

«وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أنفُسِكُمْ أزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» . ۲

«هُوَ الَّذِى أنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَّكُم مِّنْهُ شَرَابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ * يُنبِتُ لَكُم بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّيْتُونَ وَ النَّخِيلَ وَ الْأَعْنَابَ وَ مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» . ۳

راجع : البقرة : ۱۶۴ ، الأنعام: ۳۲ و ۱۵۱ ، الأعراف: ۱۶۹ ، هود: ۵۱ ، يوسف: ۲ و ۱۰۹ ، الرعد: ۴ ، النحل : ۱۲ و ۶۷ ، الحجّ : ۴۶ ، النور: ۶۱ ، القصص: ۶۰ ، العنكبوت: ۳۵ ، الروم: ۲۴ و ۲۸ ، يس: ۶۲ و ۶۸ ، ص: ۲۹ ، غافر: ۶۷ و ۷۰ ، الزخرف: ۳ ، الجاثية: ۵ و ۱۳ ، الحديد: ۱۷ .

الحديث

۴۹۰.الإمام الكاظم عليه السلامـ لِهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ :يا هِشامُ ، إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى بَشَّرَ أهلَ العَقلِ وَالفَهمِ في كِتابِهِ فَقالَ : «فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أحْسَنَهُ اُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ اُوْلَئِكَ هُمْ اُوْلُواْ الْأَلْبَابِ» .
يا هِشامُ ، إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى أكمَلَ لِلنّاسِ الحُجَجَ بِالعُقولِ ، ونَصَرَ النَّبِيّينَ بِالبَيانِ ، ودَلَّهُم عَلى رُبوبِيَّتِهِ بِالأَدِلَّةِ ، فَقالَ : «وَ إلَهُكُمْ إلَهٌ وَاحِدٌ لَا إلَهَ إلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ * إنَّ فِى خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافِ الَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِى تَجْرِى فِى الْبَحْرِ بِمَا يَنفَعُ النَّاسَ وَ مَا أنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ بَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» . ۴
يا هِشامُ ، قَد جَعَلَ اللّهُ ذلِكَ دَليلاً عَلى مَعرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُم مُدَبِّرا ، فَقالَ : «وَسَخَّرَ لَكُمُ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّرَاتُ بِأَمْرِهِ إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» . ۵ وقالَ : «هُوَ الَّذِى خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُواْ أشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُواْ شُيُوخًا وَ مِنكُم مَّن يُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُواْ أجَلًا مُّسَمًّى وَ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» ، ۶ وقالَ : «إنَّ فِى اختِلافِ اللَّيلِ وَالنَّهارِ وما أنزَلَ اللّهُ مِنَ السَّماءِ مِن رِزقٍ فَأَحيا بِهِ الأَرضَ بَعدَ مَوتِها وتَصريفِ الرِّياحِ ۷ لَاياتٍ لِقَومٍ يَعقِلونَ» ، ۸ وقالَ : «يُحْىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْايَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» ، ۹ وقالَ : «وَ جَنَّاتٌ مِّنْ أعْنَابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَ غَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِى الْأُكُلِ إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» ، ۱۰ وقالَ : «وَ مِنْ ءَايَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَيُحْىِ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يعْقِلُونَ» ، ۱۱ وقالَ : «قُلْ تَعَالَوْاْ أتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ ألَّا تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئا وَبِالْوَالِدَيْنِ إحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُواْ أوْلَادَكُم مِّنْ إمْلَاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ إلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» ، ۱۲ وقالَ : «هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتْ أيْمَانُكُم مِّن شُرَكَاءَ فِى مَا رَزَقْنَاكُمْ
فَأَنتُمْ فِيهِ سَوَاءٌ تَخَافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أنفُسَكُمْ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْايَاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»
۱۳ . . .
يا هِشامُ ، ما بَعَثَ اللّهُ أنبِياءَهُ ورُسُلَهُ إلى عِبادِهِ إلّا لِيَعقِلوا عَنِ اللّهِ ، فَأَحسَنُهُمُ استِجابَةً أحسَنُهُم مَعرِفَةً ، وأَعلَمُهُم بِأَمرِ اللّهِ أحسَنُهُم عَقلاً ، وأَكمَلُهُم عَقلاً أرفَعُهُم دَرَجَةً فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ . ۱۴

1.الجاثية : ۱۳ .

2.الروم : ۲۱ .

3.النحل : ۱۰ و ۱۱ .

4.البقرة: ۱۶۳ و ۱۶۴ .

5.النحل: ۱۲ .

6.غافر: ۶۷.

7.في الطبعة المعتمدة هنا : «والسحاب المسخّر بين السماء والأرض» فحذفناها طبقا لطبعة مركز بحوث دار الحديث .

8.إشارة إلى الآية ۵ من سورة الجاثية : «وَ اخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن رِّزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تَصْرِيفِ الرِّيَاحِ ءَايَاتٌ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » . وفي مرآة العقول : ج ۱ ص ۴۲ : « والظاهر أنَّ التغيير من النسّاخ أو الرواة ، أو نقل بالمعنى » .

9.الحديد: ۱۷ .

10.الرعد: ۴ .

11.الروم: ۲۴ .

12.الأنعام: ۱۵۱ .

13.الروم: ۲۸ .

14.الكافي : ج ۱ ص ۱۳ ح ۱۲ عن هشام بن الحكم ، تحف العقول : ص ۳۸۳ نحوه ، بحار الأنوار : ج ۱ ص ۱۳۲ ح ۳۰ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 15
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 99513
صفحه از 618
پرینت  ارسال به