حقوق متقابل بيعت كننده و بيعت پذير

با تأمّل در آيات و احاديثى كه در باره بيعت است، مى توان گفت بيعت با رهبر ، از نگاه اسلام، در واقع، انشاى نوعى معامله و قراردادى شرعى است كه بيعت كننده متعهّد مى شود در برابر تأمين نيازهاى مادّى و معنوى او توسّط رهبر ، تا پاى جان، در راه اجراى خواست هاى رهبر ، از وى اطاعت نمايد . اين حقوق متقابل، به صراحت در احاديث اسلامى مورد تأكيد قرار گرفته اند. ^۱ در حديثى آمده كه امام على عليه السلام در باره حقوق متقابل امام و امّت مى فرمايد :
أيُّهَا النّاسُ ! إنَّ لى عَلَيكُم حَقّا وَ لَكُم عَلَىَّ حَقٌّ ؛ فَأَمّا حَقُّكُم عَلَىَّ فَالنَّصيحَةُ لَكُم ، وَ تَوفيرُ فَيئِكُم عَلَيكُم ، وَ تَعليمُكُم كَيلا تَجهَلوا ، وَ تَأديبُكُم كَيما تَعلَموا . وَ أمَّا حَقّى عَلَيكُم فَالوَفاءُ بِالبَيَعةِ ، وَ النَّصيحَةُ فِى المَشهَدِ وَ المَغيبِ ، وَ الإِجابَةُ حينَ أدعوكُم ، وَ الطّاعَةُ حينَ آمُرُكُم . ^۲
اى مردم! مرا بر شما حقّى است و شما را نيز بر من حقّى . حقّ شما بر من، اين است كه خيرخواه و راه نماى شما باشم ، و غنايم [و بيت المال] شما را به عدالت ميانتان قسمت كنم ، و به شما علم و معرفت آموزم تا در جهل باقى نمانيد ، و تربيتتان كنم تا دانا و فرهيخته شويد ، و حقّ من بر شما نيز اين است كه به بيعت وفادار باشيد ، و در حضور و غياب [من ]با من يك دل و يك رنگ باشيد ، و هر گاه شما را [به جهاد ]فرا مى خوانم، اجابت كنيد ، و آن گاه كه فرمانتان مى دهم ، فرمان بريد .

نقش بيعت در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله يا امامان اهل بيت عليهم السلام

بر پايه مبانى اعتقادى پيروان اهل بيت عليهم السلام ، ولايت سياسى پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام در مقام ثبوت، نيازى به بيعت ندارد؛ ولى در مقام اثبات و ايجاد توان و قدرت اجرايى، نيازمند بيعت يا رأى مردم است .

۸ . بيعت جن

در شمارى از منابع حديثى، ^۱ بيعت جن با پيامبر صلى الله عليه و آله در مسجد احزاب ^۲ نيز گزارش شده است ؛ امّا از خصوصيات آن، اطّلاعى در دست نيست .

۹ . بيعت غدير

آخرين بيعت در سيره پيامبر صلى الله عليه و آله ، بيعت مسلمانان با امام على عليه السلام در روز هجدهم ذى حجّه سال دهم هجرى در محلّى به نام غدير خُم بود. ^۳ در اين روز، پيامبر صلى الله عليه و آله امام على عليه السلام را به عنوان جانشين پس از خود به مسلمانان معرّفى كرد و از آنان خواست كه با او بيعت كنند. ^۴ افزون بر اين ، به آنان دستور داد كه به عنوان رهبر آينده خود بر او سلام نمايند .

بيعت، در سيره علوى

پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ، موضوع «بيعت غدير» به فراموشى سپرده شد؛ امّا در هجدهم ذى حجّه سال ۳۵ هجرى، پس از شورش مسلمانان بر ضدّ خليفه سوم، امام على عليه السلام با اصرار توده مسلمانان، بيعت آنان را پذيرفت و تا روز شهادت، يعنى ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجرى، به مدّت چهار سال و نه ماه و سه روز ، زمام امور مسلمانان را در دست داشت .