273
دانشنامه قرآن و حديث 16

اين هم زمانى را چندان قطعى بدانيم كه اسناد تاريخى معارض را طرد كند ، در حالى كه چنين نيست .
گفتنى است كه مى توان قائل به تعدّد نزول آيه «تعالوا» يك بار در سال ششم و بار ديگر در ماجراى نجرانيان شد و يا آيه «قُلْ يَاأَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا . . .» را در ابتداى هجرت و ناظر به يهوديان دانست . ۱
استبعاد علّامه را نيز مى توان چنين پاسخ داد كه نامه هاى پيامبر صلى الله عليه و آله ، به سران كشورهاى قدرتمند و مؤثّر در دنياى آن روز بوده و اين كار ، گونه اى رفتار سياسى و باز كردن عرصه بين المللى و عمومى براى عرضه پيام هاى اسلام بوده است . از اين رو، به نامه نگارى با يك اقليت مذهبى در درون جزيرة العرب به نام مسيحيان نجران، نيازى نبوده است . افزون بر اين ، نگاشتن نامه هايى استوار و باصلابت به سران روم و مصر و حبشه كه به گونه اى حامى نجرانيان بودند ، به اندازه كافى براى ايشان ، هشدار دهنده بوده است .

ب ـ سال نهم هجرى

ابن كثير، مورّخ و مفسّر مشهور، ورود نجرانيان را به مدينه در سال نهم هجرى مى داند كه با شهرت اين سال به نام «عام الوفود» ، سازگار است . ۲ حلبى و شنقيطى نيز با ابن كثير موافق اند، ۳ هر چند ورود هيئات نمايندگى تا محرّم سال يازدهم نيز استمرار داشته است .
گفتنى است دليلى استوار بر ردّ اين قول نداريم و سخن شيخ مفيد قدس سره كه مباهله را

1.السيرة الحلبيّة : ج ۳ ص ۲۸۷ .

2.ر.ك: البداية و النهاية : ج ۴ ص ۲۵۰ .

3.ر.ك: السيرة الحلبيّة : ج ۳ ص ۲۸۷ ، أضواء البيان : ج ۴ ص ۳۴۱ .


دانشنامه قرآن و حديث 16
272

طباطبايى ، قرار داشتن آيه مباهله در سوره آل عمران است كه به گمان ايشان، يكباره و در سال هاى ميانى هجرت ، يعنى پس از جنگ اُحد و پيش از استقرار كامل حكومت مدينه ، نازل شده است . ۱
علّامه طباطبايى قدس سره همچنين بنا به قول برخى مفسّران ، نزول آيه «قُلْ يَـأَهْلَ الْكِتَـبِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا . . .» ۲ را ناظر به نجرانيان مى داند و چون اين آيه در ميان چند نامه از نامه هاى ارسالى پيامبر صلى الله عليه و آله به سران كشورها به چشم مى خورد ، بايد آيه در سال ششم و يا قبل از آن، نازل شده باشد .
علّامه در پايان ، اين نكته را كه پيامبر صلى الله عليه و آله به سران كشورهاى دوردستى مانند روم و مصر و ايران نامه بنويسد ، امّا از نجرانيان در همسايگى خود چشم بپوشد ، بعيد شمرده است . ۳

نقد نظر علّامه طباطبايى

دليل علّامه بر نزول سوره آل عمران در سال هاى ميانى هجرت، يك تحليل و برداشت و نه يك سند تاريخى است . ايشان از دعوت به شكيبايى و استقامت در جنگ ، عدم آرامش و استقرار كامل حكومت مدينه را نتيجه گرفته اند ، در حالى كه در سال هاى هشتم و نهم نيز به دليل تهديدهاى خارجى ، شاهد نبرد موته و غزوه تبوك هستيم و مسلمانان به استقامت نياز داشته اند .
قرينه دوم نيز بر اين استوار است كه ما نزول هم زمان آيه «قُلْ يَاأَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا» با آيه مباهله را، خواه بر پايه نزول يكباره همه سوره آل عمران و يا نزول دفعى هشتاد و اندى آيه آغاز آن (بر پايه سخن برخى مفسّران) بپذيريم و

1.ر.ك: الميزان فى تفسير القرآن : ج ۳ ص ۲ .

2.آل عمران : آيه ۶۴ .

3.ر.ك: الميزان فى تفسير القرآن : ج ۳ ص ۲۹۴ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 16
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 66571
صفحه از 579
پرینت  ارسال به