379
دانشنامه قرآن و حديث 13

مى توان به خاستگاه درونى و بيرونىِ بصيرت ، تقسيم كرد :خاستگاه درونىِ بصيرت ، عبارت است از نيروى باطنىِ قادر بر تشخيص حق و باطل ، و خير و شر .
خاستگاه بيرونى بصيرت ، خود ، دو گونه است : گونه اوّل ، شامل ره نمودها و برنامه هايى كه ريشه در قرآن و تعاليم انبيا دارند و موجب شكوفايى فطرت بصيرت مى شوند ؛
گونه دوم نيز امدادهاى غيبى الهى كه در نتيجه اجراى تعاليم انبيا در زندگى ، موجب تقويت نيروى بصيرت مى گردند و بر اين اساس ، خاستگاه هاى بصيرت ،
در فصل دوم ، در ذيل عناوين فطرت ، كتاب خدا ، اسلام و توفيق ، خلاصه شده است .

۵ . عوامل تقويت ديده بصيرت

عوامل تقويت بصيرت ، دو دسته اند : عوامل علمى و عوامل عملى .
به سخن ديگر ، بر پايه ره نمودهاى انبياى الهى ، شكوفايى فطرت بصيرت ، هم به مجاهدت علمى نياز دارد و هم به مجاهدت عملى . متونى كه در فصل چهارم ، با عناوين : تفكّر ، تعقّل ، تعلّم و اعتبار آمده اند ، به نقش انديشه و تلاش هاى علمى ، در تقويت ديده بصيرت ، اشاره دارند و متونى كه با عناوين : پرهيزگارى ، ياد خدا ، اخلاص ، زُهد و ... آمده اند ، به نقش تلاش هاى عملى در اين باره ، اشاره مى نمايند . جالب توجّه اين كه همه اين عوامل ، در اين آيه شريف ، خلاصه شده اند :
«وَ الَّذِينَ جَاهَدُواْ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا . ۱
و كسانى كه در راه ما كوشيده اند، به يقين ، راه هاى خود را بر آنان مى نمايانيم»
.

1.عنكبوت : آيه ۶۹ .


دانشنامه قرآن و حديث 13
378

تدريج ، افزايش مى يابد تا آن جا كه حقايق معقول ، به صورت محسوس براى انسانْ قابل رؤيت مى گردند ، چنان كه از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد :
ما مِن عَبدٍ إلّا وَ فى وَجهِهِ عَينانِ يُبصِرُ بِهِما أمرَ الدُّنيا ، وَ عَينانِ فى قَلبِهِ يُبصِرُ بِهِما أمرَ الآخِرَةِ ، فَإِذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَيرا فَتَحَ عَينَيهِ اللَّتَينِ فى قَلبِهِ ، فَأَبصَرَ بِهِما ما وَعَدَهُ بِالغَيبِ ، فَآمَنَ بِالغَيبِ عَلَى الغَيبِ . ۱
هيچ بنده اى نيست ، مگر آن كه دو چشم در چهره اش دارد كه با آنها ، امور دنيا را مى بيند و دو چشم در دلش كه با آنها امور آخرت را مشاهده مى كند . پس هر گاه خدا ، خير بنده اى را بخواهد ، دو چشمى را كه در دل اوست ، مى گشايد و او با آنها ، آنچه را خداوند در عالم غيبْ وعده اش را داده است ، مى بيند و به وسيله غيب (دو چشم دل) به غيب (/ به غيب بر روى غيب) ، ايمان مى آورد .
بديهى است كه خواستِ خداوند حكيم در باره باز شدن ديده بصيرت شمارى از انسان ها ، گزاف نيست ؛ بلكه به مقتضاى نظام حكيمانه آفرينش ، ديده بصيرت كسانى باز شده ، تقويت مى گردد كه در جهت شكوفايىِ ادراكات باطنى خود ، حركت كرده باشند .

۴ . خاستگاه هاى بصيرت

بر پايه آنچه در تبيين معناى بصيرتْ ارائه شد ، خاستگاه بصيرت ، مشابه خاستگاه علم ، معرفت و حكمت است ، همان گونه كه عوامل و موانع آن نيز با اسباب و آفات عناوين ياد شده ، مشابهت دارند . لذا براى تكميل مباحث مربوط به بصيرت ، ملاحظه بخش قابل عمده اى از آيات و روايات مرتبط با معرفت شناسى ، ۲ ضرورى است . امّا آنچه را در اين فصل ، با عنوان «خاستگاه هاى بصيرت» مطرح شده ،

1.ر ك : ص ۳۸۲ ح ۲ .

2.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۱ ـ ۳ (شناخت) .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 13
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 82291
صفحه از 576
پرینت  ارسال به