377
دانشنامه قرآن و حديث 13

أى عَرَّفَها وَ أَلهَمَها ، ثُمَّ خَيَّرَها فَاختارَت . ۱
يعنى به آن شناسانْد و الهام فرمود . سپس ، او را مخيّر ساخت و او انتخاب كرد .
و در حديث ديگرى از ايشان ، آمده است كه در باره الهام فجور و تقوا مى فرمايد :
عَرَّفَهُ الحَقَّ مِنَ الباطِلِ . ۲
حق و باطل را به او شناسانْد .
و نيز در تفسير آيه «وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ ؛ ۳ و دو راه را به او نشان داديم» ، از ايشانْ روايت شده :
نَجدَ الخَيرِ وَ نَجدَ الشَّرِّ . ۴
[يعنى :] راه نيكى و راه بدى را [نشان داديم] .
ديده بصيرت ، در واقع ، همان شعور فطرى مرموز و ادراك باطنىِ موجود در باطن انسان است كه قدرت تشخيص نيك و بد ، خير و شر ، و حق و باطل را دارد و او را به آينده نگرى و پيروى از حق و دورى گزيدن از باطل ، دعوت مى نمايد .
اين شعور و ادراك ، در ابتداى زندگى ، به صورت استعداد و اِجمال ، در نهاد همه انسان ها وجود دارد و به تدريج ، شكوفا مى شود . شكوفايى اين شعور ، شكوفايىِ انسانيّت است و فلسفه بعثت انبياى الهى ، چيزى جز رشد و بالندگى و شكوفايى انسانيّت و سازندگى جامعه مطلوب انسانى نيست .
با بهره گيرى از برنامه انبيا در تقويت ادراكات باطنى ، قدرت ديده بصيرت ، به

1.ر ك : ص ۳۹۶ ح ۲۳ .

2.ر ك : ص ۳۹۸ ح ۲۴ .

3.بلد : آيه ۱۰ .

4.ر ك : ص ۳۹۶ ح ۲۲ .


دانشنامه قرآن و حديث 13
376

همچنين در بسيارى از روايات ، واژه هاى ديگرى همچون : عقل ، ۱ معرفت ، علم و حكمت ۲ نيز در معناى بصيرت به كار رفته اند .

۲ . بيناى مطلق

در نوزده آيه از قرآن ، خداوند متعال ، با صفت بينايى ، توصيف شده است . ۳ اين صفت ، حاكى از احاطه علمى و ذاتىِ آفريدگار بر همه چيز است . لذا برخى از روايات ، بصير را از صفات ذات خداوند دانسته اند . بنا بر اين ، بيناى مطلقْ اوست و همه چيز ، بينايى را از او دريافت مى كنند ۴ و هر كس به او نزديك تر باشد ، از بصيرت و بينشِ بيشترى برخوردار خواهد بود .

۳ . معناى ديده بصيرت

از منظر قرآن ، در باطن انسان ، شعور مرموزى وجود دارد كه با الهام فطرى الهى ، مى تواند خوب را از بد ، و حق را از باطلْ تشخيص دهد . متن سخن خداوند متعال در اين باره ، چنين است :
«وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا . ۵
سوگند به نفس و آن كه آن را درست كرد ! سپس پليدكارى و پرهيزگارى اش را به آن ، الهام كرد»
.
در روايتى از امام صادق عليه السلام ، اين الهام فطرى ، چنين تفسير شده است :

1.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۱ ص ۱۷۵ (معرفت شناسى / پژوهشى در باره معناى خِرد) .

2.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۲ ص ۲۴۷ (معرفت شناسى / پژوهشى در باره معناى دانش) .

3.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۵ ص ۳۶۹ (خداشناسى / فصل نهم : بصير) .

4.دريافت عقل از خدا ـ كه در شمارى از احاديث آمده ـ ، اشاره به اين معناست (ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۱ ص ۴۲۶ پاورقى ۱) .

5.شمس : آيه ۷ ـ ۸ .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 13
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 82368
صفحه از 576
پرینت  ارسال به