۶۱۳.امام زين العابدين عليه السلام :بر مروان بن حَكَم وارد شدم . او گفت : به هنگام چيرگى ، كسى را از پدر تو كريم تر نيافتم . او همان كسى بود كه در جنگ جمل ، ما را تعقيب مى كرد و منادى اش ندا در مى داد كه : هيچ گريزنده اى كشته نخواهد شد و هيچ زخم خورده اى از پاى در نخواهد آمد .

۶۱۴.شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديدـ در توصيف امام على عليه السلام ـ :در بردبارى و گذشت از جُرم ، بردبارترينِ مردم ، و نسبت به بدكار ، با گذشت ترينِ ايشان بود . درستىِ سخن ما ، در جنگ جمل آشكار شده است ، آن گاه كه به مروان بن حَكَم ـ كه دشمن ترين و كينه توزترين دشمن او بود ـ دست يافت و از او در گذشت . عبد اللّه بن زبير ، او را در برابر همه دشنام داد و در هنگام اشغال بصره سخنرانى كرد و گفت : فرومايه دون پايه ، على بن ابى طالب ، به سوى شما آمده است ، در حالى كه على عليه السلام مى گفت : «زبير ، همچنان از ما اهل بيت بود، تا آن كه عبد اللّه ، جوان گشت» . [على عليه السلام ]در جنگ جمل بر او چيره شد و او را به اسارت گرفت و از او در گذشت و به او فرمود : «برو تا ديگر تو را نبينم» و بر اين، سخنى نيفزود .
على عليه السلام پس از جنگ جمل ، در مكّه به سعيد بن عاص ـ كه دشمن ايشان بود ـ دست يافت و از او روى بر تافت و سخنى بدو نگفت .
از رفتار عايشه در كار على عليه السلام آگاهى داريد ؛ امّا چون بر او چيرگى يافت ، گرامى اش داشت و به همراه بيست زن از زنان عبد القيس ـ كه [چون مردان] بر سر آنان عمامه نهاده و شمشير به ميانشان بسته بود ـ ، راهى مدينه اش كرد . چون بخشى از راه را پيمودند ، عايشه سخنانى را بر زبان آورد كه نبايد و آه و ناله سر داد و گفت : پرده مرا با مردان و سربازانى كه بر من گماشت ، دريد . چون به مدينه رسيدند ، زنان ، عمامه از سر انداختند و به او گفتند : ما زن هستيم .
اهل بصره با على عليه السلام به جنگ برخاستند و با شمشير به صورت او و فرزندانش نواختند و دشنامش دادند و نفرينش كردند ؛ ولى چون حضرت عليه السلام بر آنان چيرگى يافت ، شمشير از آنان بر گرفت و منادى او در همه اردوگاه ندا در داد كه : هان! هيچ گريزنده اى پيگرد نمى شود و هيچ زخم خورده اى از پاى در نخواهد آمد و جان هيچ تسليم شده اى ستانده نمى شود . هر كه سلاح بر زمين نهد ، در امان است و هر كه به اردوى امام بگرايد ، در امان است و بارش گرفته نمى شود و فرزندانش اسير نمى شوند و چيزى از اموال آنها به غنيمت گرفته نمى شود . در حالى كه اگر مى خواست ، مى توانست همه آنها را انجام دهد ؛ ليكن جز گذشت و عفو را نپسنديد . او به سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در روز فتحِ مكّه همانندى جُست ؛ چرا كه پيامبر صلى الله عليه و آله در حالى گذشت كرد كه هنوز كينه ها سرد و بدرفتارى فراموش نشده بود .

۶۱۳.الإمام زين العابدين عليه السلام :دَخَلتُ عَلى مَروانَ بنِ الحَكَمِ فَقالَ : ما رَأَيتُ أحَدا أكرَمَ غَلَبَةً مِن أبيكَ ، ما هُوَ إلّا أن وَلِيَنا يَومَ الجَمَلِ ، فَنادى مُناديهِ : لا يُقتَلُ مُدبِرٌ ، ولا يُذَفَّفُ ^۱ عَلى جَريحٍ . ^۲

۶۱۴.شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديدـ في صِفَةِ عَلِيٍّ عليه السلام ـ :وأمَّا الحِلمُ وَالصَّفحُ فَكانَ أحلَمَ النّاسِ عَن ذَنبٍ ، وأصفَحَهُم عَن مُسيءٍ . وقَد ظَهَرَ صِحَّةُ ما قُلناهُ يَومَ الجَمَلِ ، حَيثُ ظَفِرَ بِمَروانَ بنِ الحَكَمِ ـ وكانَ أعدَى النّاسِ لَهُ ، وأشَدَّهُم بُغضا ـ فَصَفَحَ عَنهُ .
وكانَ عَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَيرِ يَشتِمُهُ عَلى رُؤوسِ الأَشهادِ ، وخَطَبَ يَومَ البَصرَةِ فَقالَ : قَد أتاكُمُ الوَغدُ اللَّئيمُ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ . وكانَ عَلِيٌّ عليه السلام يَقولُ : ما زالَ الزُّبَيرُ رَجُلاً مِنّا أهلَ البَيتِ حَتّى شَبَّ عَبدُاللّهِ . فَظَفِرَ بِهِ يَومَ الجَمَلِ ، فَأَخَذَهُ أسيرا ، فَصَفَحَ عَنهُ ، وقالَ : «اِذهَب فَلا أرَيَنَّكَ» ، لَم يَزِدهُ عَلى ذلِكَ .
وظَفِرَ بِسَعيدِ بنِ العاصِ بَعدَ وَقعَةِ الجَمَلِ بِمَكَّةَ ـ وكانَ لَهُ عَدُوّا ـ فَأَعرَضَ عَنهُ ، ولَم يَقُل لَهُ شَيئا .
وقَد عَلِمتُم ما كانَ مِن عائِشَةَ في أمرِهِ ، فَلَمّا ظَفِرَ بِها أكرَمَها ، وبَعَثَ مَعَها إلَى المَدينَةِ عِشرينَ امرَأَةً مِن نِساءِ عَبدِالقَيسِ عَمَّمَهُنَّ بِالعَمائِمِ وقَلَّدَهُنَّ بِالسُّيوفِ ، فَلَمّا كانَت بِبَعضِ الطَّريقِ ذَكَرَتهُ بِما لا يَجوزُ أن يُذكَرَ بِهِ ، وتَأَفَّفَت وقالَت : هَتَكَ سِتري بِرِجالِهِ وجُندِهِ الَّذينَ وَكَّلَهُم بي . فَلَمّا وَصَلَتِ المَدينَةَ ألقَى النِّساءُ عَمائِمَهُنَّ ، وقُلنَ لَها : إنَّما نَحنُ نِسوَةٌ .
وحارَبَهُ أهلُ البَصرَةِ ، وضَرَبوا وَجهَهُ ووُجوهَ أولادِهِ بِالسُّيوفِ ، وشَتَموهُ ولَعَنوهُ ، فَلَمّا ظَفِرَ بِهِم رَفَعَ السَّيفَ عَنهُم ، ونادى مُناديهِ في أقطارِ العَسكَرِ : ألا لا يُتبَعُ مُوَلٍّ ، ولا يُجهَزُ عَلى جَريحٍ ، ولا يُقتَلُ مُستَأسَرٌ ، ومَن ألقى سِلاحَهُ فَهُوَ آمِنٌ ، ومَن تَحَيَّزَ إلى عَسكَرِ الإِمامِ فَهُوَ آمِنٌ . ولَم يَأخُذ أثقالَهُم ، ولا سَبى ذَرارِيَهُم ، ولا غَنِمَ شَيئا مِن أموالِهِم ، ولَو شاءَ أن يَفعَلَ كُلَّ ذلِكَ لَفَعَلَ ، ولكِنَّهُ أبى إلَا الصَّفحَ وَالعَفوَ ، وتَقَيَّلَ سُنَّةَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَومَ فَتحِ مَكَّةَ ، فَإِنَّهُ عَفا وَالأَحقادُ لم تَبرُد ، وَالإِساءَةُ لَم تُنسَ . ^۳